Historia dla Dorosłych

• 95 - Vivaldi

  Wchodzimy do barokowej Wenecji, na początku XVIII wieku. Tu, w mieście kanałów i masek, żył jeden z najbardziej kolorowych kompozytorów w historii. Był księdzem, ale zamiast kazań pisał opery. Był nauczycielem, który stworzył z anonimowych dziewcząt najlepszą orkiestrę Europy. I miał ognistorude włosy, przez co wszyscy znali go jako… Il Prete Rosso – Rudego Księdza. Oto historia Antonia Vivaldiego i jego rewolucyjnego arcydzieła: „Czterech pór roku”.Antonio Vivaldi urodził się w 1678 roku w Wenecji. Jego historia muzyczna zaczęła się nietypowo, bo nie od arystokratycznych salonów, lecz od... cyrulika. Ojciec Antonia, Giovanni Battista Vivaldi, był pierwotnie fryzjerem, ale z czasem został zawodowym skrzypkiem, zyskując posadę w słynnej Bazylice Świętego Marka. To właśnie on był pierwszym i najważniejszym nauczycielem młodego Antonia, przekazując mu wirtuozerię gry na skrzypcach.Antonio, jako najstarszy syn, został przeznaczony do stanu duchownego i w 1703 roku przyjął święcenia kapłańskie. Mimo woli ojca, jego serce należało do muzyki. Został zwolniony z obowiązku odprawiania mszy, prawdopodobnie z powodu problemów z astmą. Choć krążyły plotki, że w trakcie nabożeństw przerywał liturgię, by biec do zakrystii i szybko zapisać pomysły, które właśnie wpadły mu do głowy!Ale prawdziwą rewolucję Vivaldi rozpoczął w weneckim sierocińcu dla dziewcząt, Ospedale della Pietà. W tym samym roku, w którym został księdzem (1703), objął tam posadę nauczyciela skrzypiec, a z czasem awansował na dyrektora muzycznego. Orkiestra tego ośrodka organizowała cotygodniowe, głośne koncerty, by zbierać fundusze na utrzymanie.Vivaldi stworzył z tych anonimowych dziewcząt zespół, który stał się znany z doskonałych interpretacji. Poziom był tak wysoki, że instytucja przyjmowała na naukę płatne uczennice z zamożnych rodzin, które chciały zapewnić swoim córkom pierwszorzędne wykształcenie muzyczne. Jedną z nich była prawdopodobnie Anna Girò. Koncerty były tak sławne, że turyści z całej Europy przybywali do Wenecji tylko po to, by ich posłuchać – dziewczęta grały za metalową kratą, co dodawało ich muzyce aury tajemniczości.Krytycy pisali, że nigdzie na świecie nie znajdzie się muzyki równie słodkiej i harmonijnej! Właśnie dla tych niezwykle utalentowanych uczennic – Vivaldi stworzył większość swoich najważniejszych dzieł instrumentalnych.Choć Vivaldi znany jest głównie jako twórca koncertów, był także płodnym kompozytorem oper, pisząc ich ponad 50. Był impresariem, podróżującym po całej Europie, by wystawiać swoje utwory – od Mantui po Pragę i Wiedeń.W jego podróżach towarzyszyła mu młoda kontralcistka, Anna Girò, która stała się jego ulubioną primadonną. Anna, młodsza od Vivaldiego o około 30 lat, była jego uczennicą i zawodową partnerką. Towarzyszyła mu również jej siostra, Paulina, pełniąca rolę opiekunki (szaperonki).Ta relacja wywołała ogromny skandal w konserwatywnej Wenecji. Jak to możliwe, że ksiądz podróżuje i mieszka pod jednym dachem z młodą śpiewaczką? Plotki były tak złośliwe, że Vivaldi musiał publicznie się tłumaczyć, zaprzeczając wszelkim romansowym insynuacjom. Stanowczo bronił cnoty Anny, pisząc do swoich mecenasów: "Przez ostatnie 14 lat La Girò i ja podróżowaliśmy razem po wielu miastach Europy i jej skromność była wszędzie podziwiana."Anna Giro wyszła za mąż dopiero po śmierci Vivaldiego.Około 1720 roku Vivaldi skomponował cykl, który na zawsze odmienił historię muzyki. To cykl czterech koncertów skrzypcowych, które są do dziś jednym z najbardziej rozpoznawalnych utworów klasycznych.Koncerty te są esencją tzw. malarstwa dźwiękowego (imitazione della natura). Vivaldi jako jeden z pierwszych stworzył muzykę programową, która nie tylko wywoływała emocje, ale opowiadała historię. Podstawą jego dzieła były cztery anonimowe sonety, których fragmenty kompozytor wpisał w odpowiednie miejsca partytury. Dziś posłuchajmy tych poetyckich opisów, które Vivaldi przełożył na język dźwięków.1. Wiosna (Koncert nr 1)Zaczynamy od obietnicy, radości i gwałtownej burzy, którą ptaki szybko przeganiają:Wiosna już nadeszła i ptaki wesołoRadosną swą pieśnią wieszczą jej przybycie;Zefir łagodnym tchnieniem fale toczy wkołoPotoków, co rwą bystro, skąpane w błękicie.Błyskawice i grzmoty, które w krąg słyszycie,Wysłano, by ogłosić nowej wiosny tchnienie;Ptaszęta przerywają zimowe milczenie,Znowu śpiewem swym dzwoniąc na podniebnym szczycie.I wnet się rozchodzi nad pola i drzewaSzmer kwiatów, traw i liści w noworodnej pysze,Kózka drzemiąc na słońcu gnuśnie się wygrzewa;Wiejska kobza ją do snu łagodnie kołysze.Pasterz nimfę porywa, a w tańcu im śpiewaWiosna, zaglądając w lśniących oczu ciszę2. Lato (Koncert nr 2)Czas upałów, senności, natrętnych much i dramatycznej, gwałtownej burzy:W pełni lata, gdy słońce wysoko w zenicieLudzie i stada więdną od spiekoty.Kukułka zakuka i ptasie zalotyTurkawek i szczygłów budzą leśne życie.Zefirek powiewa, lecz wnet go wypieraBoreasz swarliwy i rusza swą drogą.Na łące pasterz nagle zdjęty trwogąPrzeczuwa wichurę i w niebo spoziera.Porzuca odpoczynek, zrywa się po chwili,Z niepokojem czeka błyskawic i grzmotów.A muchy tną natrętnie i wirują rojem.Tak, pasterz zna przyrodę, instynkt go nie myli:Już niebo błyska, piorun walić gotówI grad łamie zboże, co na polu stoi.3. Jesień (Koncert nr 3)Po burzy przychodzi czas na świętowanie zbiorów, taniec i… upojenie alkoholowe:Tańcami i śpiewem świętują wieśniacyRadość z pomyślnego na swych łanach zbioru.Wielu z nich się z Bachusem zadawszy po pracy,W sen zapada, nie bacząc na rozmach wieczoru.Porzucają zajęcia, tańczą i śpiewają,Na co rześkie powietrze skutecznie nakłania,Zaproszenia jesieni skwapliwie słuchają,Ciągnąc huczne zabawy choćby do zarania.Myśliwy, dzierżąc strzelby, wyrusza świtaniem,Trop w trop dąży, nie dając wymknąć się zwierzynie,Co umyka zaszczuta psów i rogów graniem.Nim nagonka wyruszy, zwierzyna łan minie,I choć łowczy się czasem błaźni pudłowaniem,To zmęczona ucieczką, osaczona - ginie.4. Zima (Koncert nr 4)Ostatni sonet to mróz, drżenie, zgrzytanie zębami i walka z wichrami:Przemarzłym mną miotają przenikliwe chłody,Wiatr pędzi tumany, zrywa nawałnice,Przytupując szybko przebiegam uliceZaciskam zęby, zgrzytam, tęsknię do zagrody.Gdziem przy łagodnym ogniu pędził błogie chwile,Gdy na zewnątrz ziąb trzymał, deszcz zacięty padał.Drobne kroki na lodzie kruchym lekko stawiam,Boję się ślizgawicy, nie upaść się silę.Wszystko na nic, padamy, młody czy też staryZaraz zrywa się, biegnie gnany wichrów zgrają;Wokół zdradliwe trzaski lodu wciąż słyszymy.Byle prędzej do domu. Lecz i tu przez szparySirocco i Boreasz w walce docierają,Byśmy nie zapomnieli o potędze zimySukces nie trwał wiecznie. Pod koniec życia sława Vivaldiego w Wenecji zaczęła blednąć. Po niepowodzeniu ostatniej opery w 1738 roku, kompozytor podjął ostatnią, desperacką podróż w poszukiwaniu nowego mecenasa. W 1740 roku wyjechał do Wiednia, mając nadzieję na pracę u cesarza Karola VI.Niestety, cesarz zmarł krótko po jego przybyciu, a Vivaldi został bez protektora i bez środków do życia. Zmarł w Wiedniu w 1741 roku w skrajnej nędzy, a jego twórczość została niemal całkowicie zapomniana.Jego renesans rozpoczął się dopiero w XX wieku, po odnalezieniu tzw. rękopisów turyńskich. To właśnie wtedy świat na nowo oszalał na punkcie Rudego Księdza, który stworzył – jak złośliwie komentował Igor Strawiński – „czterysta razy jeden koncert”. To jest jednak dowód nie na powtarzalność, lecz na jego niezwykłą inwencję i zmysł melodyczny w ramach jednej formy.Tym samym, dziewczęta z sierocińca i ich rudy ksiądz na zawsze pozostawili swoje imię w historii muzyki!

  --------  

  11:31

  --------

  11:31
• 94 - Katarzyna von Bora

  Katarzyna von Bora: Rewolucjonistka Reformacji i Prekursorka Nowoczesnej KobietyFascynująca historia życia Katarzyny von Bora – kobiety, która z zakonnicy stała się żoną Marcina Lutra i współtwórczynią Reformacji. Ta audycja, idealnie wpisująca się w temat „Zmiana”, ukazuje Katarzynę von Bora jako prekursorkę nowoczesnej, inicjatywnej kobiety, która dokonała rewolucyjnych wyborów w XVI wieku.Kluczowe tematy audycji:Ucieczka z Zakonu i Bunt z Wiedzy: Katarzyna, pochodząca z ubogiej szlachty, została oddana do zakonu jako dziecko. W wieku 24 lat, zainspirowana pismami Marcina Lutra, zaryzykowała karę śmierci, organizując ucieczkę 12 zakonnic, ukrytych w beczkach po śledziach. Ucieczka jest tu przedstawiona jako akt wolności zrodzony z dostępu do wiedzy.Małżeństwo z Lutrem i „Pan Katarzyna”: To Katarzyna, proaktywna i świadoma swojej wartości, sama oświadczyła się Lutrowi, odrzucając innego kandydata. Mimo początkowych wahań, Luter szybko docenił jej charakter, nazywając ją ironicznie „Her Katarzyna” (Pan Katarzyna) z powodu jej przedsiębiorczości.Gospodyni i Przedsiębiorczyni: Para otrzymała ruinę dawnego klasztoru. Katarzyna, w przeciwieństwie do „kiepskiego” w gospodarstwie Lutra, przejęła całe zarządzanie: warzyła piwo, hodowała zwierzęta, wynajmowała pokoje studentom i urządziła szpital. To jej praca i zaradność uczyniły ich jedną z bogatszych rodzin w Wittenberdze, ilustrując protestanckie podejście do majątku jako błogosławieństwa.Przełamywanie Stereotypów: Katarzyna uczestniczyła na równi w „rozmowach stołowych” z teologami, dyskutując na tematy biblijne. Jej obecność i edukacja były ogromnym przełamaniem barier dla kobiet tamtych czasów.Dziedzictwo Zmiany: Audycja podkreśla szerszy wpływ Reformacji na społeczeństwo: powszechną edukację (również dla dziewcząt), tłumaczenie Biblii na język niemiecki i ideę równości wszystkich przed Bogiem. Pokazuje jednak, że zmiana jest procesem – mimo rewolucji, Katarzyna po śmierci męża borykała się z biedą i wojnami, a prawo saskie odebrało jej prawo do dziedziczenia majątku.Posłuchaj, jak Katarzyna von Bora, wraz z Marcinem Lutrem, stała się ikoną wytrwałości i przedsiębiorczości, przyczyniając się do zmian, które ukształtowały współczesny świat i prawa kobiet.Podkast Stacja Zmiana można posłuchać tutaj:https://open.spotify.com/show/10o2alLflVBIV3T7pAGATahttps://www.youtube.com/@stacjazmianahttps://stacjazmiana.pl/📜 Oś życia Katarzyny von Bora z podanym wiekiem1499 – narodziny✔️ 0 lat Urodziła się w Lippendorf lub Hirschfeld. (Luter 15/16 lat)1504/1505 – oddanie do klasztoru w Brehnie✔️ 5–6 lat Rodzina oddaje małą Katarzynę do zakonu benedyktynek.1509 – przeniesienie do klasztoru cysterek w Nimbschen✔️ 10 lat Rozpoczyna życie zakonne w miejscu, w którym spędzi kolejne lata dzieciństwa i młodości.🔧 Wydarzenia Reformacji, które wpłynęły na jej los1517 – Marcin Luter ogłasza 95 tez✔️ 18 lat Początek Reformacji, która ostatecznie otworzy Katarzynie drogę do opuszczenia klasztoru.1520–1522 – pisma Reformacji docierają do klasztoru✔️ 21–23 lata Mniszki, w tym Katarzyna, poznają idee Lutra.🕊️ Ucieczka z klasztoru i nowe życie1523 – ucieczka z Nimbschen (Wielkanoc)✔️ 24 lata Katarzyna ucieka wraz z 11 mniszkami dzięki pomocy Leonharda Koppego.1523–1525 – pobyt w Wittenberdze✔️ 24–26 lat Mieszka u zaprzyjaźnionych rodzin. Odrzuca kilku kandydatów do małżeństwa.❤️ Małżeństwo z Lutrem i rodzina1525 – ślub z Marcinem Lutrem (13 i 27 czerwca)✔️ 26 lat Katarzyna i Luter pobierają się w Wittenberdze. (Luter 41 lat)1526 – narodziny Hansa (pierwsze dziecko)✔️ 27 lat1527 – narodziny Elisabeth (drugie dziecko)✔️ 28 lat1529 – narodziny Magdaleny (trzecie dziecko)✔️ 30 lat1531 – narodziny Martina (czwarte dziecko)✔️ 32 lata1533 – narodziny Paula (piąte dziecko)✔️ 34 lata1534 – narodziny Margarete (szóste dziecko)✔️ 35 lat🏡 Życie jako „Pani domu Reformacji”1525–1546 – zarządzanie gospodarstwem, browarem i finansami✔️ 26–47 lat Katarzyna prowadzi dużą posiadłość, gospodarstwo i szpital — kluczowa postać życia codziennego w Wittenberdze.⚰️ Ostatnie lata1546 – śmierć Marcina Lutra✔️ 47 lat Katarzyna zostaje wdową. (Luter 62 lata)1547–1552 – wojna szmalkaldzka, ucieczki i straty majątku✔️ 48–53 lata1552 – śmierć Katarzyny von Bora (20 grudnia, Torgau)✔️ 53 lata Umiera w wyniku obrażeń po wypadku powozu.

  --------  

  1:04:42

  --------

  1:04:42
• 93 - Z Waterloo do Carabobo

   Z Waterloo do Carabobo: Byli Wrogowie Walczący dla BolivaraBitwa pod Waterloo (1815) nie tylko zakończyła epokę Napoleona, ale też stworzyła ogromny problem demobilizacyjny dla całej Europy. Przez ponad dwadzieścia lat, od początku wojen rewolucyjnych w 1792 roku (zapoczątkowanych po Rewolucji Francuskiej z 1789 r.) do ostatecznej klęski Napoleona, tysiące doświadczonych żołnierzy, którzy znali tylko wojnę, nagle znalazło się bez zajęcia i środków do życia. Ta potężna fala weteranów, zarówno ze strony zwycięskiej Wielkiej Brytanii, jak i przegranego obozu napoleońskiego (w tym polscy legioniści), stała się zapasowym "paliwem" dla nowej rewolucji, która rozpalała się po drugiej stronie Atlantyku – w Ameryce Południowej.Kryzys Weteranów i Dyplomatyczne Mrużenie OkaW Wielkiej Brytanii, mimo zwycięstwa, powrót do pokoju oznaczał kryzys społeczny. Rząd musiał znaleźć rozwiązanie dla tysięcy zdemobilizowanych żołnierzy. Utrzymanie armii w czasie pokoju było drogie, a bezrobotni weterani stanowili potencjalne źródło niepokojów.W tym samym czasie Simón Bolívar, "Wyzwoliciel" (El Libertador), prowadził ciężkie walki o wyzwolenie Wenezueli i Nowej Granady (Kolumbii) spod panowania Hiszpanii. Bolívar pilnie potrzebował doświadczonych kadr, a Europa była nimi przesycona.Wielka Brytania była oficjalnie związana z Hiszpanią, a nadrzędne zasady paktu europejskiego dodatkowo komplikowały sytuację. Ustalenia Kongresu Wiedeńskiego (1815) zobowiązywały wszystkich sygnatariuszy, w tym Wielką Brytanię, do zachowania stabilności i neutralności w konfliktach wewnętrznych państw sojuszniczych – czyli Hiszpanii. Publiczne wsparcie rebeliantów byłoby rażącym złamaniem tego porządku. Później, w 1819 roku, Londyn uchwalił nawet Akt o Służbie Cudzoziemskiej (Foreign Enlistment Act), który teoretycznie zakazywał obywatelom brytyjskim zaciągania się do obcych armii walczących przeciwko Hiszpanii. Rzeczywistość była jednak inna.Kluczową rolę w tym dyplomatycznym "mrużeniu oka" odegrał sam Książę Wellington. Bohater spod Waterloo wiedział doskonale, że emigracja tysięcy weteranów to najlepszy sposób, aby pozbyć się potencjalnych kłopotów w kraju. Oficjalnie Londyn potępiał rekrutację, ale w praktyce cicho ją tolerował, przedkładając wewnętrzny spokój i przyszłe korzyści handlowe nad formalne zobowiązania.Rola Luisa Lópeza Méndeza i Legionów BrytyjskichW Londynie na początku działał Luis López Méndez, agent Bolivara i Wenezueli. Pomimo oficjalnych przeszkód, Méndez prowadził w stolicy Wielkiej Brytanii szeroko zakrojoną, choć półlegalną, rekrutację. Obiecywał żołnierzom nie tylko przygodę i awans, ale także wysoki żołd (choć często bywało, że go nie otrzymywali) oraz działki ziemi w przyszłej, wolnej Wenezueli. Działania Méndeza miały tak kolosalne znaczenie dla rewolucji, że sam Simón Bolívar miał później powiedzieć: „Jeśli Caracas (stolica Wenezueli) zawdzięcza życie Paezowi, to Méndezowi zawdzięcza wolność”. Było to jednoznaczne uznanie, że zwycięstwo zostało osiągnięte dzięki weteranom zwerbowanym przez jego agenta.Dzięki temu powstały Legiony Brytyjskie (British Legions). Nie była to jednolita formacja, lecz zbiór oddziałów liczących łącznie kilka tysięcy ochotników, w skład których wchodzili:Weterani brytyjscy – zwłaszcza piechota i oficerowie,Żołnierze niemieccy i irlandzcy – także mający doświadczenie z wojen napoleońskich.Polacy u boku Dawnych WrogówW tym samym tyglu znaleźli się Polacy – weterani Legii Nadwiślańskiej, którzy po klęsce Napoleona stracili nadzieję na szybką niepodległość ojczyzny. W państwach zaborczych czekały ich represje, a walka pod flagą Bolivara była dla nich kontynuacją idei wolności.Spotkanie byłych wrogów najlepiej ilustrują historie konkretnych osób:Polak – Izydor Borowski (1776–1838): Weteran Legionów Polskich we Włoszech i kampanii napoleońskich, podpułkownik i ceniony oficer. Po upadku Napoleona zaciągnął się do armii Bolivara, gdzie służył w kawalerii, przyczyniając się do kluczowych zwycięstw, a później osiadł w Peru, kontynuując karierę wojskową w nowej republice.Anglik – Daniel Florence O’Leary (1801–1854): Młody oficer, który zaciągnął się do służby w Wenezueli w 1818 roku. Był kluczowym członkiem brytyjskich kontyngentów, a później awansował na osobistego adiutanta Simóna Bolivara. Po śmierci Wyzwoliciela O’Leary poświęcił życie spisaniu jego monumentalnych pamiętników, co czyni go jednym z najważniejszych kronikarzy rewolucji.Ci żołnierze, którzy pod Austerlitz, Frydlandem czy Saragossą walczyli przeciwko sobie, teraz zjednoczyli się z nimi w ramach brytyjskich lub innych cudzoziemskich formacji. Byli cenieni za swoje umiejętności.Sprawdzian BojowyLegiony Brytyjskie odegrały kluczową rolę w decydujących momentach rewolucji. Ich zdyscyplinowanie i doświadczenie były nieocenione dla Bolivara. Bitwa pod Pantano de Vargas (25 lipca 1819)Najważniejszą bitwą, w której wykazali się Brytyjczycy i walczący u ich boku żołnierze, była Bitwa pod Carabobo w 1821 roku. To zwycięstwo zapewniło ostateczną niepodległość Wenezueli. Pozycja brytyjskich legionistów, którzy walczyli z odwagą, która często decydowała o losach starcia, stała się legendarna.Ostatecznie, dzięki pragmatyzmowi Winstona (Wellingtona), sprytowi Méndeza oraz determinacji europejskich weteranów – zarówno brytyjskich zwycięzców, jak i polskich przegranych z epoki napoleońskiej – kontynent Ameryki Południowej zyskał swoich wyzwolicieli. Ich historia to niezwykły przykład na to, jak geopolityka i rewolucyjny zapał potrafią przekuć dawne waśnie w sojusze.

  --------  

  12:54

  --------

  12:54
• 92 - Wierzący uczeni

  Często mówi się o konflikcie między nauką a wiarą, o rzekomej przepaści między rozumem a religią. A jednak, gdy przyjrzymy się historii, zobaczymy coś zupełnie przeciwnego. Zobaczymy ludzi, którzy byli nie tylko wielkimi uczonymi, lecz także ludźmi głębokiej wiary — przekonanych, że poznając prawa natury, odkrywają dzieło samego Boga. Oto kilku z nich.Johannes Kepler (1571–1630)Niemiecki astronom i matematyk, który sformułował trzy prawa ruchu planet. Dzięki niemu zrozumieliśmy, że planety nie poruszają się po idealnych okręgach, lecz po elipsach, a odkrycia Kopernika nabrały sensu. Prace Keplera stały się fundamentem fizyki Newtona.Kepler wierzył, że matematyka to język, którym Stwórca zapisał wszechświat. Pisał, że badając niebo, „myśli Boże stara się odczytać”. Dla niego nauka była formą modlitwy – zachwytem nad porządkiem stworzenia.Na jego cześć nazwano kosmiczny teleskop Keplera oraz kratery Keplera na Księżycu i Marsie.Galileusz (1564–1642)Ojciec współczesnej nauki, który udoskonalił teleskop i jako pierwszy zastosował go do obserwacji nieba. Badał prawa ruchu i odkrył księżyce Jowisza. Choć popadł w konflikt z władzami Kościoła, sam nigdy nie przeciwstawiał wiary rozumowi.To właśnie Galileusz powiedział słynne słowa: „Pismo Święte mówi, jak się idzie do nieba, a nie jak niebo się porusza.” Uważał, że prawdziwa wiara i prawdziwa nauka nie mogą sobie zaprzeczać, bo obie pochodzą od Boga – tylko mówią różnymi językami. Kluczowym elementem jego myślenia było przekonanie, że istnieją dwa sposoby poznania Boga: poprzez księgę Pisma Świętego i poprzez księgę natury.Na jego cześć nazwano księżyce galileuszowe Jowisza, sondę Galileo i system nawigacji satelitarnej Galileo.Blaise Pascal (1623–1662)Francuski matematyk, fizyk i filozof. Odkrył prawo ciśnienia i skonstruował jeden z pierwszych kalkulatorów mechanicznych – tzw. Pascalinę. Po duchowym przełomie związał się z ruchem jansenistów i napisał swoje słynne Myśli – głęboką refleksję o wierze i ludzkiej naturze.Pascal uważał, że rozum prowadzi człowieka tylko do pewnej granicy – dalej zaczyna się tajemnica Boga. Nauka, jego zdaniem, nie jest w stanie odpowiedzieć na wszystkie pytania.Jego imieniem nazwano jednostkę ciśnienia – paskal (Pa), używaną na całym świecie.Robert Boyle (1627–1691)Irlandzki chemik i fizyk, autor prawa Boyle’a-Mariotte’a opisującego zależność między ciśnieniem a objętością gazu. Był jednym z pierwszych uczonych, którzy uczynili eksperyment sercem nauki.Boyle był gorliwym chrześcijaninem, finansował tłumaczenia Biblii i pisał dzieła teologiczne. Wierzył, że nauka nie oddala człowieka od Boga, ale przybliża go do zrozumienia Jego zamysłu.Do dziś jego nazwisko widnieje w podręcznikach chemii jako prawo Boyle’a.Isaac Newton (1643–1727)Twórca mechaniki klasycznej, prawa powszechnego ciążenia i podstaw nowoczesnej fizyki. Mniej znany jest fakt, że Newton poświęcił ogromną część życia studiowaniu Biblii. Pisał traktaty teologiczne, analizował proroctwa i nie wierzył w dogmat Trójcy, uznając tylko jednego Boga Ojca.To trochę paradoks, że był antytrynitarzem, a pracował w Trinity College (Kolegium Trójcy) w Cambridge. Dla Newtona wszechświat był doskonałym mechanizmem zaprojektowanym przez mądrego Stwórcę.Jednostka siły – niuton (N) – nosi jego imię, a jego zasady wciąż stanowią podstawę fizyki szkolnej.Michael Faraday (1791–1867)Angielski fizyk i chemik, odkrywca indukcji elektromagnetycznej i zjawiska elektrolizy. Jego odkrycia obejmowały m.in. magnetyczną polaryzację światła (efekt Faradaya) i odkrycie benzenu. Prawa elektrolizy Faradaya połączyły fizykę i chemię, tworząc nową dziedzinę – elektrochemię (od niego pochodzą m.in. określenia „katoda” i „anoda”).Był członkiem niewielkiej wspólnoty chrześcijańskiej – Sandemanianów. Z powodu wiary odmówił przyjęcia tytułu szlacheckiego i nie chciał uczestniczyć w badaniach nad bronią.Faraday uważał, że w prawach natury odzwierciedla się porządek Boga. Jego imię upamiętnia jednostka pojemności elektrycznej – farad (F) – oraz stała Faradaya, kluczowa w elektrochemii.Gregor Mendel (1822–1884)Augustianin z Brna, zwany ojcem genetyki. W ogrodzie klasztornym prowadził swoje słynne doświadczenia nad grochem, odkrywając podstawowe prawa dziedziczenia.Mendel był przekonany, że badając życie, odkrywa Boży plan stworzenia. Jego wiara dawała mu cierpliwość i pokorę wobec natury. Po jego śmierci jego odkrycia na dziesięciolecia popadły w zapomnienie, a gdy w XX wieku je przywrócono, stały się fundamentem biologii.W Związku Radzieckim, gdzie ateistyczna ideologia rządziła nauką, prawa Mendla uznano za „burżuazyjne” i zakazano ich nauczania. Uczeni, którzy je bronili, byli prześladowani. To ironia historii – to nie wierzący, lecz bezbożni ideolodzy sprzeciwiali się nauce.Jego nazwisko przetrwało w pojęciu genetyki mendlowskiej, czyli podstawowej teorii dziedziczenia.James Clerk Maxwell (1831–1879)Szkocki fizyk, który połączył elektryczność, magnetyzm i światło w jedną teorię. Jego równania są filarem współczesnej fizyki.Maxwell był człowiekiem głębokiej wiary. Pisał poezje religijne i uważał, że harmonia natury odzwierciedla mądrość Boga.Nie ma jednostki jego imienia w układzie SI, ale imieniem Maxwella nazwano jednostkę strumienia magnetycznego w układzie CGS – makswel (Mx). Jego równania Maxwella to jeden z najtrwalszych pomników ludzkiego geniuszu – od nich wyszedł Einstein, budując swoją teorię względności.Georges Lemaître (1894–1966)Belgijski ksiądz katolicki i astrofizyk. To on pierwszy zaproponował teorię „pierwotnego atomu”, czyli ideę Wielkiego Wybuchu, czemu początkowo przeciwstawiał się Einstein.Choć był duchownym, podkreślał, że nauka i teologia to dwie różne dziedziny: nauka bada, jak powstał świat, a wiara – dlaczego.Na jego cześć nazwano krater Lemaître na Księżycu i teleskop Lemaître w Chile. Dla wielu stał się przykładem uczonego, który potrafił łączyć rozum i wiarę z pełnym spokojem.Arthur Compton (1892–1962)Amerykański fizyk, laureat Nagrody Nobla za odkrycie efektu Comptona, który potwierdził, że światło może zachowywać się jak cząstka.Compton był człowiekiem głębokiej wiary. Uważał, że nauka odsłania prawa wpisane przez Boga w świat i że każde odkrycie to kolejny krok w stronę poznania Stwórcy.Jego nazwisko utrwalono w efekcie Comptona i w pojęciu długości fali Comptona, kluczowym w fizyce kwantowej.Francis Collins (ur. 1950)Amerykański genetyk, kierownik projektu poznania ludzkiego genomu i były dyrektor amerykańskich instytutów zdrowia.Collins przez wiele lat był ateistą, ale – jak sam mówi – wiara przyszła, gdy zobaczył w kodzie DNA „język Boga”. W swojej książce The Language of God opisał, jak nauka nie tylko nie osłabiła jego wiary, ale ją pogłębiła. Napisał tam też: „Nie przyszedłem do wiary przez jakąś wizję czy objawienie, ale przez rozsądną analizę dowodów i pytań, które stawia nauka i moralność. Wiara była naturalnym wnioskiem z tej refleksji.”Choć nie ma jednostki jego imienia, jego nazwisko na zawsze pozostanie związane z projektem poznania ludzkiego genomu – jednym z największych osiągnięć współczesnej nauki.ZakończenieHistoria tych ludzi pokazuje, że nauka i wiara nie są wrogami. Dla Keplera, Newtona, Faradaya czy Mendla poznawanie świata było formą czci wobec Boga. Dla Lemaître’a i Collinsa – sposobem, by zrozumieć język, którym Bóg przemówił do stworzenia.Ich życie przypomina, że prawdziwa nauka nie boi się pytań o sens, a prawdziwa wiara – nie boi się światła rozumu.

  --------  

  19:39

  --------

  19:39
• 91 - Wuj Kopernika

  Łukasz Watzenrode, biskup warmiński odegrał znaczącą rolę nie tylko w życiu swojego siostrzeńca, słynnego astronoma Mikołaja Kopernika, ale także w polityce Królestwa Polskiego. Pochodzenie i wczesne lata życia Łukasza Watzenrodego*   Łukasz Watzenrode, zwany Łukaszem II, urodził się w Toruniu w rodzinie kupieckiej. Jego ojciec, również Łukasz (Łukasz I), był toruńskim kupcem, który m.in. zakupił kamienicę przy ulicy Świętej Anny, którą przekazał córce Katarzynie, matce Mikołaja Kopernika. Rodzina Watzenrode należała do patrycjatu, czyli najbogatszej i najbardziej wpływowej warstwy społecznej w Prusach Królewskich, utrzymującej władzę w miastach takich jak Toruń i Gdańsk przez dziesięciolecia.*   Dzieciństwo Łukasza II przypadło na okres Wojny Trzynastoletniej z Zakonem Krzyżackim, która zakończyła się, gdy miał 19 lat. Zmarł pięć lat przed początkiem Reformacji.*   Po śmierci ojca, Łukaszem II zaopiekował się jego szwagier, Tylman von Allen, mąż jego starszej siostry, Krystyny. Ta praktyka rodzinnego wsparcia była powszechna, gdyż w tamtych czasach przetrwanie bez pomocy rodziny było niemal niemożliwe. Każde dziecko w patrycjuszowskich rodzinach miało zaplanowaną przyszłość, często w karierze duchownej lub królewskiej kancelarii, co było możliwe dzięki znacznym dochodom rodzin.Kariera i skandal w młodości*   Łukasz II, podobnie jak później Kopernik, studiował w Krakowie, a następnie kontynuował naukę w Kolonii i we Włoszech (Bolonia, Rzym).*   Pomiędzy studiami w Kolonii a Bolonii, około 20 roku życia, Łukasz miał incydent z Elżbietą, która zaszła w ciążę. Rodzina Watzenrode, w celu uniknięcia skandalu, szybko wydała Elżbietę za mąż za Teschnera, zapewniając jej i dziecku byt. Syn Łukasza II, Filip Teschner, był zaopiekowany przez rodzinę. Łukasz sam musiał odprawić pokutę i przekazać pieniądze Kościołowi za ten incydent.Biskup Warmiński*   Po powrocie do Polski, Łukasz II Watzenrode stał się bliskim współpracownikiem Zbigniewa Oleśnickiego, osoby wpływowej na dworze królewskim. Mimo że Kazimierz Jagiellończyk, ówczesny król, pragnął, aby jego najmłodszy syn Fryderyk objął bogate biskupstwo warmińskie, kapituła warmińska ostatecznie wybrała Łukasza Watzenrodego na biskupa. Argumenty na jego korzyść obejmowały jego przyjaźń z Oleśnickim oraz pro-polską postawę jego ojca podczas Wojny Trzynastoletniej.*   Po Wojnie Trzynastoletniej, Prusy Królewskie (w tym Toruń, Gdańsk) zostały włączone do Polski. Jednakże Księstwo Warmińskie, mimo przynależności do Polski, stanowiło "półwysep" otoczony z trzech stron przez Państwo Krzyżackie, co komplikowało jego stosunki z Polską, gdyż nie miało bezpośredniej granicy z Królestwem.*   Według legendy, po otrzymaniu nominacji papieskiej na biskupa warmińskiego, Łukasz Watzenrode musiał wracać do Warmii w przebraniu księgarza, by uniknąć schwytania przez rozwścieczonego króla Kazimierza Jagiellończyka.*   Po śmierci Kazimierza Jagiellończyka, stosunki Łukasza Watzenrodego z kolejnymi królami Polski – Janem Olbrachtem i Aleksandrem – znacznie się poprawiły. Stał się ich bliskim doradcą. Jego początkowy separatystyczny kurs zmienił się we współpracę, ponieważ zdał sobie sprawę, że bez Polski Warmia nie poradzi sobie z Zakonem Krzyżackim.*   Łukasz Watzenrode był autorem planu „Podola”, który zakładał przesiedlenie Krzyżaków z Prus na Podole. Ten plan, niestety niezrealizowany przez Zygmunta Starego (który pozwolił swojemu siostrzeńcowi, ostatniemu mistrzowi krzyżackiemu, zostać księciem pruskim), mógłby zaoszczędzić Polsce wielu późniejszych problemów.*   Biskup Łukasz Watzenrode był również zaangażowany w rozwój Warmii, wspierając sztukę i naukę. Założył pierwszą drukarnię w regionie i planował utworzenie uniwersytetu w Elblągu. Był oceniany jako bardzo kompetentny i światły zarządca. Aktywnie wspierał również swój rodzinny Toruń, dbając o jego prawa handlowe i chroniąc go przed omijaniem przez kupców.Wpływ na Mikołaja Kopernika*   Po śmierci ojca Mikołaja Kopernika, Łukasz Watzenrode przejął opiekę nad Mikołajem i jego bratem Andrzejem, finansując ich studia w Krakowie i we Włoszech (Rzym). Podobieństwo sytuacji Łukasza i Koperników, którzy również stracili ojca w młodym wieku, jest uderzające.*   Istnieje hipoteza, że Andrzej (brat Mikołaja) był młodszy, a nie starszy, jak często się uważa, co mogłoby tłumaczyć niektóre jego zachowania. Niezależnie od wieku, Łukasz zapewnił obu braciom kanonikaty warmińskie, co było bardzo lukratywnym i wpływowym urzędem.*   Uważa się, że Łukasz Watzenrode planował dla Mikołaja karierę duchowną, możliwe, że nawet chciał, aby Mikołaj został jego następcą na stanowisku biskupa warmińskiego.*   Andrzej Kopernik prawdopodobnie zachorował na syfilis, chorobę, która w tamtych czasach dotykała również królów. Mikołaj Kopernik, który był również z wykształcenia lekarzem, opiekował się chorym bratem, a także swoim wujem Łukaszem. Później, po śmierci wuja, Kopernik leczył także księcia pruskiego.*   Mimo pełnienia ważnych funkcji zarządczych w kapitule warmińskiej i misji dyplomatycznych, główną pasją Mikołaja Kopernika była astronomia, której poświęcał każdą wolną chwilę, nawet podczas oblężenia Olsztyna. Był on świetnie przygotowany do roli biskupa, jednak nie pociągała go kariera duchowna. Stosunek Łukasza Watzenrodego do pasji siostrzeńca pozostaje niejasny – nie wiadomo, czy był rozczarowany, czy wspierał jego wybory.WnioskiHistoria Łukasza Watzenrodego i jego relacji z Mikołajem Kopernikiem podkreśla kluczową rolę rodziny i nepotyzmu w tamtych czasach. Było to powszechne i normalne, aby członkowie rodzin wspierali się wzajemnie, co było niezbędne do przetrwania i osiągnięcia sukcesu. Łukasz Watzenrode, jako wybitny i światły przywódca, skutecznie wykorzystał dostępne warunki, by wspierać swoją rodzinę, rozwijać region i wpływać na politykę Królestwa Polskiego.

  --------  

  56:28

  --------

  56:28

Więcej Historia podcastów

Trendy w podcaście Historia

O Historia dla Dorosłych

Historia dla Dorosłych: Podcasty w grupie