Historia dla Dorosłych

• 89 - Wielkie Pomyłki Einsteina

  Choć Albert Einstein jest powszechnie uznawany za giganta nauki i geniusza odpowiedzialnego za przełomowe odkrycia w fizyce, jego kariera nie była wolna od błędów. W tym artykule chciałbym omówić trzy największe pomyłki tego znanego fizyka. Oczywiście dyskusja na ten temat nie umniejsza jego dziedzictwa, lecz pomaga w pełni docenić Einsteina, pokazując, że nawet najwięksi z nas popełniają błędy. Oto trzy znaczące przypadki, w których rozumowanie lub intuicja Einsteina wyprowadziły go na manowce:1. Zaprzeczenie możliwości istnienia czarnych dziurAlbert Einstein nie wierzył w istnienie czarnych dziur, mimo że jego własna teoria względności (z października 1915 roku) stanowiła podstawę do ich zrozumienia.Już miesiąc później (w listopadzie 1915 roku) porucznik artylerii Karl Schwarzschild rozwiązał równania grawitacji, pokazując, że gwiazda może zapaść się do punktu, gdzie prawa fizyki przestają działać. Nazwał to "matematycznym artefaktem" i sam nie wierzył, że to możliwe w rzeczywistości.Einstein również nie lubił tych osobliwości. Próbował nawet "naprawić" swoją teorię, wprowadzając pomysł "tuneli czasoprzestrzennych" (wormhole), żeby się ich pozbyć. Był przekonany, że zapadająca się gwiazda nie może utworzyć czarnej dziury.Inny ważny naukowiec, Arthur Eddington, także odrzucał istnienie czarnych dziur. Obaj (Einstein i Eddington) uważali, że to "absurd", bo było to sprzeczne z ich rozumieniem Wszechświata.Dopiero w latach 60. XX wieku czarne dziury zaczęły być akceptowane, a dzisiaj mamy ich zdjęcia. Co ciekawe, w tym samym roku (1939), kiedy Einstein twierdził, że czarne dziury nie istnieją, naukowcy Robert Oppenheimer i Hartland Snyder stworzyli model, który przewidywał ich istnienie, używając... teorii Einsteina.2. Opowiadanie się za statycznym wszechświatem, a przeciwko teorii o rozszerzającym się wszechświecieEinstein i większość fizyków w tamtym okresie, wierzyli w statyczny wszechświat, który się nie rozszerza. Niestety ponownie jego własny model wszechświata wskazywał na coś wręcz przeciwnego.W 1917 roku, by utrzymać swój pomysł na statyczny wszechświat, dodał do swoich równań specjalną "stałą kosmologiczną". Nie był z tego zadowolony, nazywając to później swoim "największym błędem".Nawet kiedy inni naukowcy, jak Aleksander Friedmann (w 1922) i Georges Lemaître (w 1927), pokazali, że równania Einsteina pozwalają na rozszerzający się wszechświat, Einstein uparcie trzymał się swojej wizji statycznego kosmosu.Dopiero w 1931 roku Einstein zaakceptował fakt, że wszechświat się rozszerza. W 1932 roku, wraz z Willemem de Sitterem, zaproponował model wszechświata, który ciągle się rozszerza. Gdyby nie jego upór ze stałą kosmologiczną, mógłby odkryć rozszerzanie się wszechświata, zanim zrobił to Hubble.Co ciekawe, od lat 90. XX wieku "stała kosmologiczna" znów jest używana w nauce. Pomaga wyjaśnić, dlaczego wszechświat rozszerza się coraz szybciej, co odkryto w 1998 roku. Można więc powiedzieć, że Einstein popełnił tutaj dwa błędy: najpierw wstawiając stałą kosmologiczną do swoich równań, a potem ją usuwając.3. Zaprzeczanie teorii kwantowości wszechświataEinstein, choć sam przyczynił się do powstania fizyki kwantowej (np. wyjaśnienie efektu fotoelektrycznego), nie mógł pogodzić się z jej dziwną, prawdopodobną naturą. Chciał, by nauka opierała się na pewnych przewidywaniach, a nie na szczęściu.Jego najbardziej znany zarzut dotyczył idei, że mechanika kwantowa opisuje świat jako zbiór prawdopodobieństw, bez konkretnych przyczyn. Powiedział wtedy: "Bóg nie gra w kości". Resztę życia spędził na szukaniu teorii, która przywróciłaby pewność do fizyki.Einstein często spierał się o to z Nielsem Bohrem. Razem z innymi naukowcami (Podolsky i Rosen) stworzył paradoks EPR, by pokazać, że fizyka kwantowa jest "niekompletna". Twierdzili, że istnieją ukryte cechy, których teoria kwantowa nie opisuje, i że wpływ na jedną cząstkę nie powinien natychmiastowo wpływać na inną (zasada lokalności).Einstein wciąż uważał, że mechanika kwantowa jest dziwna, nazywając jej przewidywania "upiornym działaniem na odległość". Był zaniepokojony tym, że pomiar jednej cząstki natychmiast wpływa na drugą, niezależnie od odległości.Późniejsze eksperymenty, zwłaszcza te z lat 80. (np. Alaina Aspecta), ostatecznie pokazały, że Einstein się mylił. Mechanika kwantowa rzeczywiście opisuje świat w sposób, który narusza naszą codzienną intuicję o "lokalności".Podsumowując, błędy Einsteina, takie jak odrzucenie czarnych dziur, opór wobec rozszerzającego się wszechświata i niechęć do probabilistycznej natury mechaniki kwantowej, wynikają często z jego głębokich przekonań filozoficznych i intuicji dotyczących "racjonalnej natury rzeczywistości". Te wyzwania i pomyłki, jak zauważa Dan Hooper, są częścią jego historii i pomagają nam w pełni docenić jego dziedzictwo, pokazując, że nawet geniusze są ludźmi i podlegają błędom.

  --------  

  10:38

  --------

  10:38
• 88 - USS Tyler i USS Carondelet

  W dzisiejszej audycji zanurzymy się w burzliwe wody amerykańskiej Wojny Secesyjnej, skupiając się na zachodnim teatrze działań, gdzie losy konfliktu w dużej mierze rozstrzygały się na potężnych rzekach. Mowa tu o Missisipi, Tennessee i Cumberland. Poznacie historię Eskadry Rzecznej Missisipi oraz dwóch niezwykłych okrętów, które stały się jej symbolami: drewnianej kanonierki USS Tyler i pancernego okrętu USS Carondelet. Od wczesnych potyczek po decydującą kampanię na Vicksburg, ich losy splotły się nierozerwalnie z historią tej wojny.Zanim jeszcze oficjalnie wybuchła wojna, parowiec "A. O. Tyler" stał się ofiarą pierwszych aktów agresji. Już 13 stycznia 1861 roku został ostrzelany i przeszukany niedaleko Vicksburga przez Konfederatów. Ten cywilny statek został w czerwcu tego samego roku zakupiony przez Departament Wojny i pospiesznie przerobiony na kanonierkę, zyskując przydomek "timberclad" – co oznacza "drewniana kanonierka", od grubych dębowych osłon wzmacniających jego kadłub. USS Tyler wszedł do służby we wrześniu 1861 roku. Eskadra posiadała wtedy trzy takie okręty (Tyler, Lexington oraz Conestoga).Były to przerobione na kanonierki parowce. Budowano już wtedy lepsze pancerne okręty, ale wojna nie pozwalała czekać. USS Tyler, często współpracując z siostrzanym USS Lexington, zapewnił niezwykle ważne wsparcie ogniowe dla sił generała Ulyssesa S. Granta, osłaniając ich odwrót 7 listopada 1861 po bitwie pod Belmont w Missouri. Zapobiegły w ten sposób klęsce. W tej potyczce Tyler poniósł straty: jeden zabity i dwóch rannych.W styczniu 1862 roku do eskadry dołączyła USS Carondelet, zbudowana przez wizjonerskiego Jamesa B. Eadsa w Saint Louis. Był to jeden z pionierskich pancernych okrętów typu "City-class", zaprojektowanych specjalnie do działań na płytkich rzekach, z opancerzoną kazamatą i płaskim dnem. Łącznie tych pancernych kanonierek było wtedy siedem. Jak już jednak mówiłem ja skupię się na drewnianym Tylerze oraz pancernym Carondelet. Oba te okręty rozpoczęły służbę w bazie w Kairze w stanie Illinois, strategicznie położonej na zbiegu rzek Ohio i Missisipi.Zarówno Tyler, jak i Carondelet, wzięły udział w intensywnym bombardowaniu i zdobyciu (6 lutego 1862) fortu Henry w Tennessee. Opancerzenie Carondelet pozwoliło jej wytrzymać bezpośredni ogień artyleryjski, co było kluczowe dla szybkiej kapitulacji. Po zdobyciu fortu, Tyler wraz z innymi kanonierkami popłynął w górę rzeki Tennessee, niszcząc mosty i przejmując parowce.W dniach 11-16 lutego 1862 rozegrała się bitwa o Fort Donelson w Tennessee. Oba okręty ponownie walczyły. USS Carondelet doznała znacznych uszkodzeń i poważnych strat, w tym 54 zabitych i rannych, z czego trzech pilotów było śmiertelnie rannych. Jej wytrzymałość osłabiała konfederackie fortyfikacje. Po bitwie, uszkodzona Carondelet udała się na naprawy do Kairu, podczas gdy Tyler ruszył dalej z armią Granta. To właśnie tam komodor Andrew Foote, dowódca eskadry, został poważnie ranny w stopę.Bitwa pod Shiloh w Tennessee (6-7 kwietnia 1862) była jeden z najważniejszych momentów dla USS Tyler. Kiedy armia Granta została zepchnięta na skraj rzeki Tennessee, USS Tyler i Lexington zapewniły wsparcie artyleryjskie, które jest powszechnie uznawane za czynnik, który złamał impet natarcia Konfederatów i zapobiegł całkowitemu rozgromieniu sił Unii przed nadejściem nocy. Historycy często wskazują, że "Tyler pomógł wygrać Grantowi". Warto przypomnieć, że już drugi raz. Tyler uratował Granta pod Belmont i teraz także pod Shiloh.Gdy USS Tyler na rzece Tennessee wspierał Granta pod Shiloh, pancerne kanonierki na rzece Missisipi próbowały pokonać konfederatów umocnionych na Wyspie numer 10. To był moment chwały dla USS Carondelet. Pod dowództwem kapitana Henry'ego Walke'a, Carondelet dokonała brawurowego nocnego przejścia obok silnie uzbrojonych baterii konfederackich na Island No. 10. Okręt został przygotowany na to zadanie poprzez wzmocnienie pokładów grubymi deskami, ułożenie łańcuchów kotwicznych jako dodatkowej ochrony, oraz ułożenie drewna i beli siana wokół kotłów. Okna sterówki zostały owinięte osiemnastoma calami grubego kabla. Para była uwalniana przez koła burtowe, aby uniknąć hałasu. Ten śmiały manewr odciął wyspę i zmusił ją do kapitulacji. Zwycięstwo to, choć strategicznie ważne, pozostało w cieniu Bitwy pod Shiloh. Rana komandora Foote'a nie goiła się, przekazał on więc dowództwo nad eskadrą kapitanowi Davisowi.10 maja 1862 roku rozegrała się bitwa przy Śliwkowym Zakręcie (Battle of Plum Point Bend). Ta bitwa była częścią walk o Fort Pillow. USS Carondelet był obecny i aktywnie zaangażowany w to starcie. Kiedy konfederackie tarany zaatakowały, Carondelet, dowodzony przez kapitana Walke'a, natychmiast ruszył do walki. Otworzył ogień na wycofującego się CSS General Bragg i przeciął rurę parową jednej z dwóch taranów, które wcześniej zaatakowały USS Cincinnati. Bitwa ta była zacięta, a Cincinnati i Mound City zostały zatopione (choć później szybko je naprawiono). Konfederaci wycofali się, twierdząc, że woda była zbyt płytka dla ich taranów. USS Tyler nie brał udziału w tej potyczce.15 lipca 1862 Tyler i Carondelet znowu działały razem. Doszło wtedy do pojedynku z konfederackim taranowcem CSS Arkansas. To był dramatyczny test dla okrętów Unii. Konfederaci, borykający się z niedoborami dział i amunicji, zbudowali Arkansas – potężny taranowiec, którego budowa rozpoczęła się w Memphis. Statek był niedokończony i źle zbudowany, gdy został przeholowany rzeką Yazoo do Yazoo City, by uniknąć przechwycenia przez flotę Unii. Dowództwo objął energiczny komandor Isaac N. Brown, który niemal cudem ukończył okręt w ciągu pięciu tygodni, pracując 24 godziny na dobę, 7 dni w tygodniu, z pomocą żołnierzy i niewolników. Arkansas miała żelazny taran i dziesięć dział, choć nie posiadała pełnego opancerzenia. Brakowało odpowiedniej wentylacji, a kotły nie były izolowane.15 lipca 1862 roku, trzy okręty Unii – drewniana kanonierka USS Tyler, taran USS Queen of the West i pancerny okręt USS Carondelet – wysłane na rozpoznanie, zostały zaskoczone przez zbliżającą się CSS Arkansas na rzece Yazoo. USS Tyler był pierwszym okrętem Unii, który otworzył ogień. Wkrótce potem pocisk z Arkansas trafił w maszynownię Tylera, zabijając dziewięciu i raniąc szesnastu marynarzy. Jeden z pocisków Tylera zdekapitował marynarza Konfederacji, który bezmyślnie wystawił głowę z furty działowej. Sam komandor Brown z Arkansas został uderzony pociskiem w kazamatę, co na krótko go ogłuszyło, a snajperska kula prześlizgnęła się po jego skroni.Arkansas zamierzała staranować Carondelet. Kapitan Walke z Carondelet próbował obrócić swój okręt rufą, aby uniknąć natychmiastowego zatopienia. Pociski z Arkansas penetrowały słabo opancerzoną rufę Carondelet. Okręt został ciężko uszkodzony i osiadł na mieliźnie. Carondelet straciła 4 zabitych i 6 rannych w tej walce. Drewniany Tyler dalej walczył powodując duże uszkodzenia na CSS Arkansas.Po walce na Yazoo, Arkansas śmiało przepłynęła przez zakotwiczone floty Unii Farraguta i Davisa pod Vicksburgiem. Zadawała straty, mimo że sama była ostrzeliwana. Stan okrętu po bitwie był przerażający: wnętrze było wypełnione "stosem okaleczonych i makabrycznie zabitych". Przepłynięcie tego jednego okrętu wzdłuż dwóch eskadr Unii wywołało wiwaty w Vicksburgu. Kapitan Davis, dowódca Eskadry rzecznej Missisipi próbował zniszczyć Arkansas, ale okręt znajdował się pod osłoną dział Vicksburga.Kampania Vicksburg przyniosła nową taktykę. Już 12 grudnia 1862 roku USS Cairo, pancerny okręt typu City-class, został zatopiony przez minę wodną (wówczas nazywaną torpedą) na rzece Yazoo. Był to pierwszy z siedmiu oryginalnych pancernych okrętów, który zatonął. Historycy uważają, że to była pierwsza mina, która została odpalona elektrycznie.W międzyczasie, 15 października 1862 roku, komandor David D. Porter zastąpił kapitana Davisa na stanowisku dowódcy Floty Rzecznej Missisipi.USS Tyler kontynuował aktywną służbę. Odegrał znaczącą rolę w Bitwie pod Heleną w Arkansas (4 lipca 1863), skutecznie wspierając wojska lądowe i przyczyniając się do odparcia ataku Konfederatów.USS Carondelet również wykonała kolejne brawurowe przejście obok potężnych baterii Vicksburga w nocy 16 kwietnia 1863 roku. Był to kluczowy krok, który umożliwił wojskom Granta przekroczenie rzeki Missisipi poniżej miasta. Carondelet brała również udział w intensywnym bombardowaniu baterii w Grand Gulf 29 kwietnia, otwierając drogę do lądowania wojsk Unii.Przez całe miesiące (od maja do lipca 1863) oblężenia Vicksburga, oba okręty, Carondelet i Tyler, nieustannie wspierały wojska lądowe, ostrzeliwując pozycje konfederackie i utrzymując linie zaopatrzeniowe. Ich obecność była kluczowa.Ostateczna kapitulacja Vicksburga 4 lipca 1863 roku była momentem przełomowym. To strategiczne zwycięstwo, a następnie zdobycie Port Hudson, otworzyło całą rzekę Missisipi, dzieląc Konfederację na dwie części i było kulminacją działań, w których Tyler i Carondelet odegrały niezastąpioną rolę.Po zdobyciu Vicksburga, okręty kontynuowały służbę. USS Tyler służył na rzece White w Arkansas, walcząc z partyzantami i wspierając operacje lądowe. Jej ostatni znaczący akt miał miejsce po wojnie, kiedy to 27 kwietnia 1865 roku, Tyler był jednym z pierwszych okrętów, które odpowiedziały na tragiczną eksplozję parowca Sultana pod Memphis, uczestnicząc w akcji ratunkowej. USS Carondelet wzięła udział w ekspedycji Red River w 1864 roku i patrolowała rzekę Cumberland do końca wojny.Historia USS Tyler i USS Carondelet to opowieść o szybkiej adaptacji cywilnych statków do potrzeb wojskowych i potędze nowej technologii. Ich wspólne bitwy, odwaga ich załóg i strategiczne znaczenie ich działań ukształtowały bieg wojny na Zachodzie, zapewniając Unii decydujące zwycięstwo.

  --------  

  22:32

  --------

  22:32
• 87 - Bitwa pod Shiloh

  W kwietniu 1862 roku mijał pierwszy rok wojny secesyjnej. Obie strony spodziewały się szybkiego zakończenia konfliktu oraz zaprzestania dalszego przelewu krwi. Pierwsze bitwy kończyły się często szybką przegraną jednej ze stron. Np. I bitwa nad Bull Run zakończyła się ucieczką unionistów. Ofiar było około 5 tys. Bitwa o Ford Donelson zakończyła się poddaniem konfederatów. Zabitych razem był niecały tysiąc. Nadchodził jednak dzień, w którym miała się rozegrać najkrwawsza bitwa w dotychczasowych dziejach historii USA.Generał Grant zdobył rzekę i stan Tennessee. Jego armia, o której nagrywałem odcinek 86, została nazwana Armią Tennessee. Niestety zazdrosny generał Halleck odebrał mu dowództwo. Armia Tennessee znalazła się w miejscu zwanym Pittsburg Landing, ale bez Granta. Jej zadaniem było zdobycie ważnego węzła kolejowego w mieście Corinth. Dowódca ulokował się na północ w mieście Savannah. Interweniował jednak prezydent Lincoln i Grantowi przywrócono dowództwo.Generał Grant przybył do Savannah 17 marca. W międzyczasie jego armia urosła i znalazło się w niej wielu nowych żołnierzy. Dowódcy sześciu dywizji zaczęli ich szkolić. Generał Sherman i jego podwładni znajdowali się niedaleko kościółka o hebrajskiej nazwie Shiloh, która oznacza miejsce pokoju. Niestety właśnie tam miała się rozegrać najkrwawsza (do tej pory) bitwa wojny secesyjnej. Unioniści szkolili więc swoich żołnierzy, a konfederaci w Corinth’cie obserwowali ich poczynania.Grant dostał rozkaz od Hallecka aby czekał na generała Buella i jego Armię Ohio. Te dwie armie razem miały uderzyć na Corinth. Konfederaci nie chcieli czekać postanowili zgromadzić siły większe od armii Granta i pokonać ją zanim przybędzie armia Buella z Nashville czyli z północnego wschodu. Do Corinthu przybyły dodatkowe siły ze wschodu. Konfederacki generał Johnston wydał rozkaz wymarszu. Planował atak na 4 kwietnia. Zdarzyły się jednak opóźnienia i konfederacka armia była gotowa do ataku 6 kwietnia rano.Tereny na których rozegrała się bitwa pod Shiloh nawet dzisiaj są porośnięte gęstym lasem. Unioniści zdawali sobie sprawę z obecności konfederatów, ale ukształtowanie terenu nie pozwalało na ocenę wielkości sił rebelianckich. Generał Sherman, który dowodził 5 dywizją Armii Tennessee przez długi czas myślał, że to małe grupki rozpoznawcze. Dopiero gdy zginął jego adiutant i został postrzelony w rękę,  zorientował się, że rozpoczęła się prawdziwa bitwa.Armię Tennessee wspomagała Eskadra rzeczna Missisipi. Dzięki nim Grant zdobył forty Henry i Donelson. Niestety podczas bitwy pod Shiloh kanonierki pancerne walczyły na rzece Missisipi o wyspę numer 10. Przy armii Granta pozostały kanonierki drewniane. Atakujących konfederatów ostrzeliwał Tyler, do którego później dołączył także Lexington. Ogień armat od rzeki Tennessee był jednym z elementów, który powstrzymał atak konfederatów i pozwolił unionistom zreorganizować się.Sherman i McClernand bronili się i nawet kontratakowali, ale gdy Johnston użył swoich odwodów, wycofali swoje dywizje bliżej Pittsburg Landing. Umocnili się na tamtejszych wzgórzach. Na swoich miejscach pozostały jednak 2 i 6 dywizja. Mimo okrążenia bronili się aż do wieczora w miejscu, które przeszło do historii pod nazwą gniazdo szerszeni (ang. Hornet's Nest). Na południe od tego miejsca znajdował się krwawy staw (ang. Bloody Pond). Tam, w zależności kto w danym momencie zajmował ten teren, unioniści lub konfederaci, przemywali swoje rany i  w konsekwencji pili wodę zabarwioną na czerwono.Cała potęga konfederatów skoncentrowała się na tych dwóch dywizjach, które były okrążone. Kule brzęczały tam jak szerszenie i stąd nazwa. Konfederaci sprowadzili tam 60 armat i zaczęli bombardować przebywających tam unionistów. Kierujący atakiem dowódca rebeliantów generał Johnston został trafiony w nogę. Dowodził jednak dalej, aż do momentu, w którym wykrwawił się na śmierć. Dowództwo przejął generał Beauregard. Wieczorem poddali się unioniści broniący gniazda szerszeni. Konfederacki dowódca pewny zwycięstwa nakazał przerwać walkę. Wysłał do Richmond telegram, w którym twierdził, że następnego dnia pokona Granta.W nocy przybyła jednak 3 dywizja armii Granta, która stacjonowała dalej na północy za strumieniem Węża (ang. Snake Creek). Przybyły też pierwsze oddziały armii Buella idące z północnego wschodu z Nashville. Tak więc 7 kwietnia sytuacja odwróciła się - to Grant miał przewagę liczebną i to on atakował. Konfederacki dowódca Beauregard oczekiwał jeszcze na posiłki, ale gdy one nie przybyły wycofał się do swojej bazy w mieście Corinth. Gdzie oczekiwał na zbliżające się oblężenie.Generał Halleck już wcześniej chciał odsunąć Granta od dowodzenia. Jednak prezydent Lincoln stanął w jego obronie. Powiedział, ”nie mogę się obyć bez tego człowieka, on walczy” (ang. I can't spare this man – he fights). Jest to dobre podsumowanie umiejętności Granta. Nie był on idealnym dowódcą, ale nie przestawał walczyć nawet gdy wydawało się, że klęska jest nieunikniona. Jego postawa uspokoiła żołnierzy unii, którzy pozbierali się i kolejnego dnia zwyciężyli.Granta krytykowano za to, że Armia Tennessee dała się zaskoczyć oraz za to, że jego kwatera znajdowała się dalej na północ w mieście Savannah. Były także oskarżenia o to, że był pijany. To prawda, że Grant był znany z nadużywania alkoholu, nie ma jednak dowodów na to, że prowadził bitwy w takim stanie. Co do dwóch pierwszych oskarżeń to gdy Grant przybył armia już obozowała wokół kościółka Shiloah, a kwatera główna znajdowała się na północ w Savannah. To były decyzje poprzedniego dowódcy.Niemniej Grat stał się znany ze swoich genialnych planów ataku oraz tego, że wielokrotnie dawał się zaskoczyć. Później gdy walczył przeciwko Lee, Armia Potomaku pod jego dowództwem została zaatakowana w tzw. bitwie w dziczy. Później Grant pozwolił na to, że jego armia została podzielona na dwie części i tylko choroba generał Lee sprawiła, że unia nie została wtedy pokonana. Wracając jednak do słów prezydenta Lincolna. Grant jako dowódca miał swoje wady i zalety. Był świetny w ataku, ale wielokrotnie pozwalał się zaskoczyć. Lincoln nie miał jednak nikogo lepszego.Podczas bitwy pod Shiloh, w dniach 6-7 kwietnia 1862 roku wszystko było największe. Zgromadzono największą artylerię, która bombardowała gniazdo szerszeni. Zginęło też więcej amerykańskich żołnierzy niż we wszystkich wcześniejszych wojnach, wliczając w to wojnę o niepodległość, wojnę z Meksykiem itd. Oczywiście późniejsze bitwy jak Antietam czy Gettysburg przewyższyły stratami Shiloh. Ale po tej bitwie ludzie byli w szoku. Otworzyły im się oczy i zrozumieli jak krwawa będzie wojna secesyjna.

  --------  

  12:24

  --------

  12:24
• 86 - Armia Tennessee

  Wojnę secesyjną trwająca trochę ponad 4 lata (od 12 kwietnia 1861 do 26 maja 1865) można podzielić na dwa osobne fronty wschodni i zachodni. Na wschodzie walczyła głównie Armia Potomaku o czym mówiłem w odcinku 85. Na zachodzie walczyło wiele armii, między innymi Armia Tennessee. Jaka jest jej historia? Kto nią dowodził oraz jaki był jej szlak bojowy? Co się później stało z jej dowódcami?Szlak bojowy rozpoczął się w Illinois. Ten stan znajduje się po wschodniej stronie rzeki Missisipi. Gdyby północy czyli unionistom udało się ją zdobyć, podzieliliby siły konfederacji, czyli zbuntowanego południa na dwie części. Dodatkowo rzeka świetnie nadawała się do transportu wojska, amunicji itd. Niestety poniżej Illinois znalazło się Kentucky. Dla tego stanu, Missisipi to też zachodnia granica. Kentucky było neutralnym stanem.Armia Tennessee, która wtedy się jeszcze tak nie nazywała, stacjonowała więc w mieście Cairo blisko granicy Illinois z Kentucky. Północ miała armie stanowe i armie federalne. Tennessee powstała w Illinois jako armia tego stanu. Jej dowódcą został Ulysses Grant, którego nie przyjęto do armii federalnej, ale znajomy senator załatwił u gubernatora Illinois, aby Grant dowodził powstałymi tam oddziałami. Zgodnie z zaleceniem nie wchodził jednak na neutralne ziemie Kentucky.Neutralność tego stanu złamali południowcy zajmując miasto Columbus nad rzeką Missisipi. Grant zaatakował ich po zachodniej stronie i pokonał siły rebelianckie. Niestety przybyły posiłki z Columbus z wschodniej strony i odparły mniejsze siły Granta. Okazało się, że Unioniści nie będą mogli wykorzystać Missisipi. Dopływem tego "Ojca wód" jest rzeka Ohio, a z kolei jej dopływem jest Tennessee, która w stanie o tej samej nazwie biegnie także na południe.Grant zdobył dwie twierdze fort Henry oraz fort Donelson, które broniły dostępu do rzeki Tennessee. Armii Granta pomagała Eskadra Missisipi. Była ona tak skuteczna, że pierwszy fort Henry poddał się zanim jeszcze Armia Tennessee przybyła. O drugi fort Donelson trzeba było walczyć, ale Granta wspomagała artyleria tej eskadry. W ten sposób została otwarta rzeka Tennessee, a armia Granta dostała swoją nazwę.Grant wykorzystał Tennessee aby przepłynąć stan o tej samej nazwie z północy na południe do granicy z Missisipi. Ten stan tak jak Illinois i Kentucky ma zachodnią granicę na Missisipi. Grant nie przybył jednak tą wielką rzeką tylko trochę mniejszą - Tennessee i wylądował w miejscu nazywanym Pittsburg Landing. Tutaj Grant miał czekać na Armię Ohio generała Buella. Czekając Tennessee ćwiczyła. Brygada pod dowództwem Shermana znajdowała się niedaleko kościółka Shiloh.Plan unionistów był taki, że obie armie północy miały zaatakować Corinth. W tym mieście krzyżowały się dwie linie kolejowe. Niestety Grant nie przewidział, że konfederaci wykorzystają te połączenia aby ściągnąć duże wojska. Konfederaci chcieli pokonać wojska Tennessee zanim przybędzie Buell z Armią Ohio. Ta bitwa przeszła do historii pod nazwą tego kościółka - bitwa pod Shiloh. Pierwszego dnia bitwy 6 kwietnia 1862 roku południowcy pokonali niczego niespodziewających się unionistów. Niestety zginął głównodowodzący konfederatów, a w nocy zaczęły przybywać oddziały Armii Ohio. Drugi dzień bitwy był wygraną dla unionistów.Głównodowodzący unionistów generał Halleck odsunął Granta od dowództwa. Uważał, że ten nie spełnił obowiązków dając się zaskoczyć. Podczas oblężenie Corinthu Tennessee działała razem z dwoma innymi armiami i ostatecznie wyparła konfederatów z tego ważnego węzła kolejowego. Na szczęście dla Granta Halleck został głównodowodzącym wszystkich wojsk unii i odjechał do Waszyngtonu, a Grant ponownie objął dowództwo nad swoimi wojskami.16 października 1862 roku powstał Departament Tennessee, a Grant został jego dowódcą. W zasadzie dopiero od tego momentu można mówić o unionistycznej Armii Tennessee. Wcześniej Grant był dowódcą Zachodniego Tennessee, a więc jego armia powinna się nazywać Armią Zachodniego Tennessee. Przyjęło się jednak nazywać ją Armią Tennessee być może dlatego aby odróżnić ją od konfederackiej Armii Zachodniego Tennessee. Ta konfederacka armia próbowała odbić Corinth, ale bez powodzenia.Pod koniec roku 1862 Armia Tennessee ruszyła zdobyć miasto Vicksburg. Twierdzę na rzece Missisipi. Niestety dla unionistów kampania w grudniu i styczniu 1863 była nieudana. Grant ponowił próbę pod koniec marca i ostatecznie zdobył Vicksburg 4 lipca 1863 roku. W zasadzie oznaczało to, że Missisipi przecięła zbuntowane stany na dwie części. 4 lipca to oczywiście dzień niepodległości w USA. Oprócz Vicksburga unioniści świętowali też zwycięstwo pod Gettysburgiem (1-3 lipca 1863).Niestety we wrześniu 1863 roku unioniści przegrali bitwę nad Chickamaugą i zostali oblężeni w mieście Chattanooga. Na pomoc Lincoln skierował tam część Armii Potomaku oraz Granta. Został on dowódcą wszystkich wojsk unii na zachodzie. Armię Tennessee dostał Sherman. Jego pierwszym zadaniem było pomóc Grantowi uratować oblężonych unionistów w Chattanooga. Miasto to oblegała konfederacka Armia Tennessee (nie należy jej mylić z konfederacką Armią Zachodniego Tennessee). Tak więc w tych walkach brały udział dwie armie Tennessee.Po tej zwycięskiej kampanii Grant znowu awansował i został dowódcą wszystkich sił unionistycznych, a Sherman zajął jego poprzednią pozycję i dowodził wszystkimi siłami na zachodzie. Dowództwo Armii Tennessee dostał generał McPherson. Sherman postanowił zdobyć Atlantę. Użył do tego trzech armii między innymi swoją starą Armię Tennessee. Atlanta została zdobyta 2 września 1863 roku. Miało to ogromny wpływ na wybory, które odbyły się 8 listopada i zapewniły reelekcję Lincolnowi w listopadzie.Niestety podczas oblężenia Atlanty zginął generał McPherson. Tymczasowo dowództwo objął generał Logan, ale później Sherman dał armii stałego dowódcę. Został nim generał Howard. Dowodził on tą armią podczas tzw. Marszu Shermana ku morzu. Armia Tennessee oderwała się wtedy od zaopatrzenia i żyła z tego co zdobyła w Georgii. Wszystko inne niszczono. Potem armie unii ruszyły przez Karolinę Południową. To właśnie ten stan oderwał się jako pierwszy 20 grudnia 1860 roku rozpoczynając secesję.Ostatnim dowódcą Armii Tennessee był generał Logan. Miał on pretensje do Shermana, że pominął go po śmierci McPhersona. Aby go ułagodzić Sherman dał mu dowództwo już po wojnie secesyjnej, ale przed rozwiązaniem armii. 13 lipca 1865 roku żołnierze usłyszeli pożegnalne przemówienie Logana: "Cztery lata walczyliście w najkrwawszej i najbardziej niszczycielskiej wojnie, jaka kiedykolwiek przesiąkła ziemię ludzką krwią; krok po kroku nieście nasz sztandar, aż do dziś, nad każdą twierdzą i arsenałem, które rebelia nam wyrwała, i nad miastem, miasteczkiem i wioską, od jezior do zatoki i od oceanu do oceanu, dumnie powiewa „Gwiaździsty symbol” naszej narodowej jedności i siły". 1 sierpnia 1865 roku armia została rozwiązana.Armia Tennessee oficjalnie powstała dopiero 16 października 1862 roku. Była to jednak armia, która wywalczyła Tennessee dla unii. Te wojska pod dowództwem generała Granta działały już wcześniej. Żołnierze ci z pomocą eskadry statków wywalczyli zarówno rzekę jak i stan Tennessee. Chociaż się wtedy jeszcze nie nazywali Armią Tennessee myślę, że należy im się ta nazwa. Tak też nazywa ich wielu historyków.Chociaż wielu skupia się na wojnie na wschodzie i takich bitwach jak Antietam czy Gettysburg, tak naprawdę dla przebiegu wojny ważniejsze było zdobycie Vicksburga oraz później także Atlanty czego dokonała Armia Tennessee. Jej dowódcy zaszli bardzo wysoko. Pierwszy z nich Grant został dowódcą sił unii na zachodzie, potem wszystkich wojsk, a po wojnie także prezydentem Stanów Zjednoczonych. Drugi miał podobną karierę i dostawał stanowiska po Grancie. Najpierw Armię Tennessee, potem siły na zachodzie, a potem całość sił USA.Należy uważać bo konfederaci mieli dwie armie o podobnej nazwie. Pierwsza to krótko istniejąca Armia Zachodniego Tennessee, która próbowała odbić Corinth dla południa i istniała tylko w 1862 roku. Druga armia konfederacka to Armia Tennessee. Armia unionistyczna i konfederacka o tej samej nazwie spotkały się dwukrotnie. Najpierw podczas walk przy mieście Chattanooga, a później także podczas kampanii przy Atlancie. Unionistyczna Armia Tennessee pokonała swoją konfederacką imienniczkę.

  --------  

  15:12

  --------

  15:12
• 85 - Armia Potomaku

  Armia Potomaku to armia Stanów Zjednoczonych walcząca głównie z Armią Północnej Wirginii czyli armią zbuntowanych południowych stanów. Północną granicą stanu Wiginia jest rzeka Potomak. Właśnie tam rozegrało się wiele bitew, a obie armie przekraczały Potomak wielokrotnie. Tak więc nazwa armii północy - Armia Potomaku oraz armii południa - Armia Północnej Wirginii mają sens. Warto jednak pamiętać, że na początku wojny te armie nazywały się odwrotnie.Podczas pierwszej wielkiej bitwy czyli podczas I bitwy nad Bull Run, którą konfederaci nazywają I bitwą pod Manassas walczyły ze sobą Armia Północno-Wschodniej Wirginii przeciwko Armii Potomaku. Bitwa rozegrała się właśnie w północno-wschodniej Wirginii dlatego unioniści tak nazwali swoją armię. Za to południe w tamtym okresie swoją armię nazywało Armią Potomaku. Rzeka nad którą odbyła się ta bitwa czyli Bull Run jest dopływem Potomaku.Armia północy czyli Armia Północno-Wschodniej Wirginii wygrywała tą bitwę, ale konfederatom udało się ściągnąć drugą armię - Armię Shenandoah i w ten sposób południe wygrało tą bitwę. Dwie armie konfederackie (Armia Potomaku oraz Armia Shenandoah) pokonały armię północy (Armię Północno-Wschodniej Wirginii). Po bitwie te dwie armie konfederackie zostały połączone w Armię Potomaku. Tymczasem armia unii, która przegrała wycofała się na północ i przekształciła w północną Armię Potomaku.Od tamtego momentu w zasadzie istniały dwie armie o tej samej nazwie. Tak więc podczas kampanii półwyspowej walczyła unionistyczna Armia Potomaku z konfederacką Armią Potomaku. To zmieniło się podczas bitwy pod Seven Pines. Pierwszego dnia tej bitwy (31 maja 1862) został ranny generał Johnston. Po bitwie (zakończyła się 1 czerwca 1862) dowódcą został generał Lee i to właśnie on zaczął używać nazwy Armia Północnej Wirginii. Do końca wojny Armia Potomaku walczyła głównie właśnie z Armią Północnej Wirginii.Armia Potomaku należąca do Stanów Zjednoczonych miała tą nazwę przez 5 lat wojny. Konfederacka Armia Północnej Wirginii miała tą nazwę tylko 4 lata. Jednak do historii wojny secesyjnej przeszły te armie właśnie pod tymi nazwami. Mało kto pamięta, że na samym początku nazywały się inaczej. Tak więc wojna secesyjna na wschodzie to głownie starcie amerykańskiej Armii Potomaku z konfederacką Armią Północnej Wirginii. Ja skupię się na historii tej pierwszej, ale przy okazji będzie nam się często pojawiać także ta druga.Po I bitwie nad Bull Run resztki pokonanych unionistów wycofały się do Waszyngtonu. Dowództwo nad tą armią objął George McClellan. Był on świetnym organizatorem. Bardzo dobrze przygotował swoich żołnierzy. Niestety miał też wady. Mówiono o nim, że ma wszystkie cechy dobrego żołnierza poza odwagą. Twierdzono też, że potrafi załadować pistolet, ale nie potrafi wystrzelić. W tym porównaniu chodzi właśnie o Armię Potomaku. McClellan ją stworzył, ale bał się jej użyć.Aby zrozumieć historię Armii Potomaku trzeba wiedzieć trochę o podziałach politycznych w USA w tamtym okresie. Wojna secesyjna wybuchła gdy na prezydenta wybrano republikanina Lincolna. Południowe stany, w których przeważali demokraci postanowiły się oderwać. Mogłoby się więc wydawać, że na północy przeważali republikanie, a na południu demokraci. Sytuacja była jednak bardziej skomplikowana. Republikanie rzeczywiście byli na północy, ale demokraci byli i tu, i tu.Secesję czy oderwanie się stanów południowych wywołali południowi demokraci. Północni demokraci starali się utrzymać jedność unii i walczyli z tymi południowymi. Demokratą był także twórca Armii Potomaku czyli generał George McClellan. Wracając do tych podziałów politycznych. Były tak jak dzisiaj dwie partie czyli Republikanie i Demokraci, ale ci ostatni byli podzieleni geograficznie i właśnie przez ten podział wygrał republikanin Lincoln. Demokraci mieli razem więcej głosów, ale północni i południowi demokraci głosowali na innych kandydatów.Republikański prezydent Lincoln pewnie wolałby wybrać na wodza armii kogoś ze swojej partii. Tak się jednak składało, że do West Point czyli szkoły wojskowej szli prawie wyłącznie demokraci. Tak więc kolejnymi dowódcami Armii Potomaku byli generałowie z partii demokratycznej. Prowadziło to do spięć i braku zaufania. Np. generał McClellan opóźniał atak na konfederatów, nie wykorzystywał swojej przewagi, dawał uciec etc. Wynikało to prawdopodobnie z tego, że nie miał odwagi, ale Lincoln interpretował to jako wspomaganie południowych demokratów.Kolejnych dowódców Armii Potomaku było pięciu. Pierwszy to Irwin McDowell, który przegrał I bitwę nad Bull Run (w jego czasach armia miała inną nazwę). Po nim dowództwo przejął George McClellan, który utworzył wielką armię, ale nie potrafił nią walczyć. Jego ostatnią bitwą była bitwa nad Antietam. Pozwolił on uciec generałowi Lee. Trzecim dowódcą był Ambrose Burnside, ale przegrał on bitwę pod Fredericksburgiem. Czwartym dowódcą był Joseph Hooker. On przegrał bitwę pod Chancellorsville. Lee wysłał na jego tyły Stonewall Jacksona. Ostatnim dowódcą był George Meade, który pokonał Lee pod Gettysburgiem.Armię Potomaku często nazywa się armią Lincolna, bo to on o wszystkim decydował i zmieniał dowódców często podczas kampanii. Np. Meade został głównodowodzącym Armii Potomaku zaledwie trzy dni przed bitwą pod Gettysburgiem. Dowódcy byli zmieniani pod wpływem nacisków politycznych. Np. Hooker wysyłał listy do Waszyngtonu krytykując Burnside'a i został dowódcą zamiast niego (Burnside był trzecim, a Hooker czwartym). Gdy przybył wysłannik, aby uczynić Meade'a dowódcą ten myślał, że przyszli go aresztować. Takie panowały tam walki polityczne.Ostatni dowódca czyli George Meade był naprawdę zdolny. Zdołał mimo przeciwności pokonać Lee pod Gettysburgiem. Później starał się atakować wycofujące się siły konfederatów. Jednak Lincoln uważał, że wie lepiej i krytykował Meade'a. Ostatecznie głównodowodzącym wojsk unii został generał Ulysses Grant. Tutaj warto wspomnieć, że gdy na wschodzie Armia Potomaku najczęściej przegrywała z Armią Północnej Wirginii to na zachodzie inną armią kierował Grant i tam z kolei prawie zawsze wygrywali unioniści.W tym samym momencie gdy na wschodzie toczyła się bitwa pod Gettysburgiem (1-3 lipca 1863) na zachodzie Grant oblegał Vicksburg. Miasto poddało się 4 lipca 1863 roku w rocznicę ogłoszenia niepodległości USA. W marcu kolejnego roku Grant został dowódcą wszystkich armii Stanów Zjednoczonych tak więc także Armii Potomaku. Od tej pory to Grant kierował tą armią. W zasadzie dowódcą pozostawał Meade, ale wiele decyzji podejmował Grant. Gdy w końcu został pokonany generał Lee to właśnie Grant, a nie Meade odebrał kapitulację.Podsumowując. Na początku północ miała Armię Północno-Wschodniej Wirginii, która po I bitwie nad Bull Run została przekształcona w Armię Potomaku. Od tego momentu do bitwy pod Seven Pines walczyły ze sobą dwie armie o tej samej nazwie. Dopiero gdy dowództwo objął Robert Lee armię konfederatów zaczęto nazywać Armią Północnej Wirginii. Armią Potomaku kierowali kolejno: McDowell, McClellan, Burnside, Hooker, Meade, a na koniec Grant. McClellan to ten, który stworzył tą armię, ale nie potrafił jej użyć. Hooker jest znany z pijatyk. Jego nazwisko jest używane na określenie prostytutki w USA. Meade pokonał Lee pod Gettysburgiem, a Grant odebrał jego kapitulację 2 lata później.Armia Potomaku walczyła na wschodzie Stanów Zjednoczonych z konfederacką Armią Północnej Wirginii. Na zachodzie walczyły inne armie. Tamte bitwy były być może ważniejsze z wojskowego punktu widzenia, ale te na wschodzie były ważniejsze z powodów politycznych. Po bitwie nad Antietam prezydent Lincoln ogłosił wyzwolenie niewolników w zbuntowanych stanach. Bitwa pod Gettysburgiem przekreśliła ostatnią szansę na zakończenie wojny na warunkach korzystnych dla konfederatów.

  --------  

  14:40

  --------

  14:40

Więcej Historia podcastów

Trendy w podcaście Historia

O Historia dla Dorosłych

Historia dla Dorosłych: Podcasty w grupie