Autoportret. Podcast o architekturze i przestrzeni

Zapis spotkania promocyjnego numeru Autoportretu “Czucie przestrzeni”, które odbyło się 3 grudnia 2025 roku w Spółdzielni OgniwoŁUKASZ WOJCIECHOWSKIArchitekt, pracuje na Wydziale Architektury Politechniki Wrocławskiej. Współautor projektu Muzeum Współczesnego i Regionalnego Centrum Turystyki Biznesowej we Wrocławiu. Kurator i projektant wystaw, m.in.: Architektura spalinowa (2019), Jan Szpakowicz. Przestrzen elementarna (2021). Autor książek: We wstecznym lusterku (2014), Architektura racjonalnej Europy (2019), Spacer przez architekturę (2023), a także komiksów rysowanych w programie AutoCAD: Ville Nouvelle (2020), Soleil Mécanique (2021), Dum-dum (2023), Loin de Paris (2025)."Z dużym prawdopodobieństwem każdy, kto korzysta z psychoterapii, spotkał się z sytuacją, w której rozwiązanie trudnego problemu okazywało się banalnie proste. Czasem wystarczy spojrzeć na lęk pod innym kątem, inaczej nazwać tę emocję i w głowie rozwiązują się ciasne supły. Przy psychoterapii architektury też tak bywa: wystarczy przesunąć okno na projekcie, odpowiednio umieścić drzwi, celowo nie stawiać ściany itp., by powstała zdrowsza przestrzeń – z widokiem na zieleń, bardziej elastyczna w aranżacji, inspirująca spotkanie… Psychologia środowiskowa zauważa wiele problemów architektury, badacze podsuwają wiele rozwiązań. Co jednak znaczą, dajmy na to, „swoboda wyboru” w przestrzeni albo „miękkość przestrzeni”? W poszukiwaniu odpowiedzi można się zanurzyć w wielowątkowych rozważaniach, ale dostarczą jej też proste gesty przestrzenne, niekiedy – jak rozwiązania wykluwające się w trakcie terapii – po fakcie zaskakująco oczywiste." - pisze w tekście „Psychoterapia prostymi przykładami” Łukasz Wojciechowski (numer „Czucie przestrzeni” 3 [90] 2025.W drugim tekście z kolei przygląda się mrocznej stronie architektury bezpieczeństwa - zasiekom, płotom, "ścianom, które nas dzielą" - opisanych przez Theo Deutingera w książce "Handbook of tyranny".Numer „Czucie przestrzeni” 3 [90] 2025Psychologia środowiskowa przeżywała swój renesans w latach 60. XX wieku, kiedy powstały klasyczne już pozycje Język wzorców pod redakcją Christophera Alexandra czy Odczuwanie architektury Eilera Steena Rasmussena. Powracamy do pytań o doświadczenia zmysłowe, ucieleśnienie naszej wiedzy i wspomnień w trzeciej dekadzie naszego stulecia, okresie dominacji VR i strumienia medialnego, podłączenia do cyfrowych platform streamingowych i wszechobecnych, nieprzeniknionych algorytmów, tworzonych w dolinach krzemowych całego świata. Poszerzamy refleksję nad percepcją o aspekty neuroróżnorodności i ich wdrożenia do projektowania. Autorki i autorzy omawiają percepcję przestrzeni miejskiej i odpowiedzi na realizację przez nią ludzkich potrzeb, w tym osób z niepełnosprawnościami. Odnoszą się również do kreowania wzorców przestrzennych w płynnej ponowoczesności i projektowania ludzkich doświadczeń. Pomimo rozwoju technologii ciało jest ostatecznie instrumentem naszej konceptualizacji i organizacji wiedzy.Spotkanie zostało dofinansowane ze środków Ministerstwa Kultury i Dziedzictwa Narodowego pochodzących z Funduszu Promocji Kultury Magazyn "Autoportret. Pismo o dobrej przestrzeni" jest wydawany przez Małopolski Instytut Kultury w Krakowiewww.autoportret.pl

Pierwszy numer „Autoportretu” z 2025 roku był poświęcony tematowi osiedli. Codzienną egzystencję mieszkańców wielkich zespołów mieszkaniowych determinuje mnóstwo zmiennych – galaktykę bloków wypełnia różnorodność ludzkich doświadczeń na tle zmieniających się epok historycznych i odmiennych kontekstów geograficznych, ekonomicznych, społecznych. Dlatego – jak napisała w osiedlowym numerze „Autoportretu” Beata Chomątowska –  „najciekawsze jest przyglądanie się każdemu osiedlowemu mikrokosmosowi z osobna”. Marta Karpińska i Michał Wiśniewski w ciągu ostatnich dwóch lat mieli okazję obserwować z bliska mikrokosmosy modernistycznych osiedli w miastach tak różnych jak Barcelona, Bukareszt i Kraków, a swoje refleksje wynikające z tego doświadczenia opisali w „Autoportrecie”. Osiedle El Besòs i el Maresme w Barcelonie powstawało w czasach reżimu generała Franco, osiedle Crângași w Bukareszcie zrealizowano w okresie autorytarnych rządów Nicolae Ceaușescu, osiedle w Mistrzejowicach wydarzyło się gdzieś między Gomułką a Gierkiem. Jak warunki polityczne naznaczyły osiedla w momencie ich powstawania?  Jak zmieniły się ich przestrzenie w starciu ze współczesnymi zagrożeniami: narastającą katastrofą klimatyczną, kryzysem demograficznym, prywatyzacją dóbr wspólnych, presją inwestycyjną nastawioną wyłącznie na doraźny zysk? Co jest trwałym osiągnięciem i wartościowym zasobem, a co zagrożeniem dla przyszłości społeczności zamieszkujących każde z omawianych osiedli?Autoportret nr 1 [89] 2025 „Osiedla” jest w całości i bezpłatnie dostępny na stronie internetowej kwartalnika: https://www.autoportret.pl/numery/osiedla-pl/Marta Karpińska: Zastępczyni redaktorki naczelnej kwartalnika „Autoportret. Pismo o dobrej przestrzeni”. Michał Wiśniewski: Historyk architektury, pracownik Uniwersytetu Ekonomicznego w Krakowie i Międzynarodowego Centrum Kultury. Autor wielu publikacji naukowych i popularyzatorskich poświęconych architekturze Krakowa i Polski XIX i XX wieku, m.in. monografii krakowskich architektów. Marta Karpińska i Michał Wiśniewski od kilkunastu lat działają w Fundacji Instytut Architektury. Wiele przeszłych i trwających obecnie projektów Fundacji dotyczy problematyki osiedli. Więcej informacji: https://osiedla.szlakmodernizmu.pl/

Zapis spotkania promocyjnego numeru Autoportretu “Ziemia/z ziemi”, które odbyło się 3 kwietnia 2025 roku na Wydziale Architektury Krajobrazu Politechniki KrakowskiejJustyna Dziedziejko i Magdalena Wnęk z pracowni topoScape opowiadają o projekcie Kopca Powstania Warszawskiego, który współtworzyły z pracownią Archigrest na zamówienie Zarządu Zieleni Miasta Stołecznego Warszawy.Architektki krajobrazu w wykładzie przybliżają swoją metodę projektową, opartą o analizę miejsca i wartości kulturowych, język wzorców, zastanej i kreowanej bioróżnorodności. Naświetlają również reakcję społeczności, i splatanie, przenikanie i wzajemne oddziaływania przyrody i pamięci w opowieści wykreowanej na Kopcu.TOPOSCAPE – Justyna Dziedziejko i Magdalena Wnęk Pracownia architektury krajobrazu. Zajmuje się szeroko pojętym projektowaniem krajobrazu w kontekście współczesnych miast. Uwzględnia kontekst miejsca, uwarunkowania przyrodnicze i ekonomiczno-eksploatacyjne, relacje społeczne między użytkownikami, potrzeby zrównoważonego rozwoju oraz gospodarowanie wodami opadowymi. Za park na Kopcu Powstania Warszawskiego, zrealizowany z biurem Archigrest, otrzymała nagrody m.in.: Towarzystwa Urbanistów Polskich, Landezine International Landscape Award (LILA), architektoniczną tygodnika „Polityka”, Prezydenta m.st. Warszawy, European Prize for Urban Public Space 2024.  Park został również nominowany do europejskiej Nagrody architektonicznej Mies van der Rohe 2026.„Autoportret” ZIEMIA/Z ZIEMI 4 [86] 2024Geologia daje nam wgląd w czas głęboki, niewyobrażalnie odległy, a jednocześnie przekształcony w byt konkretny, materialny i bezpośrednio kształtujący nasze otoczenie. Ostatnio dokonuje się w nauce zwrot materialny, badacze i badaczki śledzą tropy i na nowo opowiadają nasze relacje z materią i miejscem, przepisują historię – nie tylko – architektury. Ukazują związki budowania z wydobyciem i energią. Współczesne budowanie jest aktem przemocy wobec ziemi, jej warstw geologicznych: najpierw powstaje wykop, człowiek wyrzuca żyzną glebę, miejsce zmienia się nieodwracalnie. Następnie utwardza się powierzchnię, neguje jej przepuszczalność. Odpompowujemy wody podziemne, wymuszamy zmianę ich biegu. Odcięciem się od gruntu rozpoczynamy nasze odizolowanie od środowiska. Wielu z nas funkcjonuje na co dzień w kontrolowanych termicznie biurach i mieszkaniach. Ich temperaturę regulują urządzenia podłączone do prądu. Systemy HVAC działają na paliwa kopalne, przetworzone szczątki organiczne dawnych zwierząt zakumulowane w ziemi. Współczesna architektura zerwała tradycyjne związki z ziemią. Nie sposób już dociec, gdzie powstają poszczególne materiały (a raczej produkty) budowlane. Dobra wiadomość brzmi: z ziemi, tej obok nas, również możemy budować. Czy nasze związki z ziemią da się zmienić, ustanowić ponownie?Więcej: https://www.autoportret.pl/numery/ziemia-z-ziemi-pl/Spotkanie dofinansowane ze środków MKIDN, Fundusz Promocji Kultury

Dlaczego architektura, w której projektant stawia człowieka w centrum swojej refleksji, jest postrzegana jako utopijna? I czy te utopie, promujące ideę wspólnoty, nieuchronnie padną ofiarą zmieniających się mód i sprzecznych interesów? Realizacje Iwony Buczkowskiej próbują się oprzeć temu trendowi. IWONA BUCZKOWSKA  założyła swoje Atelier w 1978 roku. Jest architektką i urbanistką, która ukończyła École Spéciale d’Architecture w Paryżu. Projektuje głównie osiedla mieszkaniowe, inspirowanych koncepcją ogrodu-tarasu zgodnie z pomysłami zapoczątkowanym przez Jeana Renaudie. W 1989 roku została uhonorowana złotym medalem i nagrodą specjalną na V Światowym Biennale Architektury w Sofii za projekt osiedla w Le Blanc-Mesnil. Pięć lat później, w 1994 roku, otrzymała Srebrny Medal francuskiej Akademii Architektury za całość swojej twórczości. W 2024 roku została laureatką Nagrody im. Jane Drew, którą przyznaje się architektkom za szczególne zasługi w promowaniu innowacji, różnorodności i inkluzji w architekturze. HANNA SKĄPSKA  Architektka i scenografka. Laureatka studenckiej Nagrody Ministra Kultury i Dziedzictwa Narodowego (2014/2015). Mieszka i pracuje w Paryżu, na Université Paris Est Sup przygotowuje doktorat na temat ochrony i renowacji współczesnego dziedzictwa architektonicznego. Prowadzi zajęcia na uczelni ENSA Paris-Belleville. Autorka książki Iwona Buczkowska. L’architecte face à la pérennité de son oeuvre (2020). DOROTA JĘDRUCH  Pracuje w Zakładzie Historii Sztuki Nowoczesnej Instytutu Historii Sztuki Uniwersytetu Jagiellońskiego. Obroniła doktorat na temat trzech modeli społecznej architektury francuskiej w XX wieku reprezentowanych przez Le Corbusiera, Émile’a Aillauda i Ricarda Bofilla. Kuratorka wystaw architektonicznych, programów edukacyjnych i działań popularyzujących historię sztuki. Członkini zarządu Fundacji Instytut Architektury. „Autoportret” SIECI WPARCIA 2 [85] 2024 Po roku od numeru „Samoorganizacja” powracamy do tematu wojny w Ukrainie. Zaprosili nas do jego podjęcia Zuzanna Mielczarek i Kacper Kępińskiego z Narodowego Instytutu Architektury i Urbanistyki. Włączyli „Autoportret” w międzynarodowy projekt „Sieci wsparcia”. Rzeczywistość kryzysu wymaga tworzenia nowych powiązań i nieustannego przywracania ciągłości: infrastruktury i relacji, wodociągów, kolei, internetu, a wraz z nim – życiodajnej informacji. „W czasie wojny rozszerzają się funkcje miejsc zgromadzeń, punktów przesiadkowych, przejść granicznych, centrów logistycznych, magazynów, a nawet pustostanów. Przestrzenie które na co dzień służą nam do konkretnych celów, w sytuacji kryzysowej, wraz z ogromnym przepływem ludzi i towarów, wykorzystujemy w dużo większej, trudnej do przewidzenia skali” – zauważają kuratorzy z NIAiU. Autorki i autorzy zaproszeni do tego wydania „Autoportretu” opowiadają historie czasu wojny, które dają nadzieję i krzepią (bez lukrowania rzeczywistości). Mieszają się w nich entuzjazm i wyczerpanie, znój codzienności i inwencja, a kluczową rolę odgrywają ludzkie relacje, zaangażowanie i współdziałanie. Nagranie dofinansowane ze środków MKIDN, Fundusz Promocji Kultury

zapis spotkania promocyjnego numeru Autoportretu "OBRZEŻA MIASTA", które odbyło się 4 grudnia 2024 roku w Spółdzielni Ogniwo. „Obrazy suburbiów skroluje się szybko na Instagramie i Facebooku (na suburbiach się mieszka, spłacając kredyt), a w rzeczywistym świecie suburbanizacja wokół dużych miast i semiurbanizacja w bezpośrednim sąsiedztwie tych mniejszych bije w Polsce po oczach.” – pisze w najnowszym „Autoportrecie” Wojciech Wilczyk. Jak proces wielkiej przestrzennej zmiany został utrwalony w polskiej fotografii? Jak obrazuje się przedmieścia, obrzeża metropolii, suburbia w fotografii światowej? Zapraszamy na wykład Wojciecha Wilczyka, w którym zostaną zaprezentowane projekty artystyczne rejestrujące procesy ekonomiczne i społeczne toczące się na obrzeżach współczesnych miast autorstwa Eustachego Kossakowskiego, Macieja Rawluka, Aleksandra Gronskiego i Alejandro Cartageny. WOJCIECH WILCZYK - Fotograf, poeta, autor esejów i tekstów krytycznych o sztuce, kurator wystaw. Autor dokumentalnych projektów fotograficznych: „Kalwaria”, „Czarno-Biały Śląsk”, „Postindustrial”, „Życie po życiu”, „Niewinne oko nie istnieje”, „Święta Wojna”, „Inne Miasto” (wraz z Elżbietą Janicką), „Słownik polsko-polski”, „Widok zza bliska”, „Niewidzialne pomniki wolności” Więcej: instagram.com/wojtek.wilczyk „Autoportret” OBRZEŻA MIASTA 3 [86] 2024 Granice administracyjne miasta oznaczają koniec jakiegoś porządku, nawet jeśli określamy go jako chaos przestrzenny. Formy współczesnych przedmieść determinuje przede wszystkim ekonomia. Grunty, tańsze niż w mieście, obrastają kakofonią przestrzennych kontrastów. Sąsiadują tam ze sobą szeregi domów jednorodzinnych w urbanistyce łanowej, zarośnięte nieużytki, węzły transportowe, zabudowa usługowa i mieszkaniowa podmiejskich gmin, składy budowlane, strefy przemysłowe, parki technologiczne, salony samochodowe, hurtownie, a wszystko to poprzetykane monotonią ekranów dźwiękowych lub farm fotowoltaicznych. Obszary pomiędzy archetypicznymi miastem a wsią socjologowie i urbaniści nazywają międzymiastem. Rozciąga się ono wzdłuż dróg i odnóg, między liniami kolejowymi i autostradami. Jakkolwiek oceniać kondycję przestrzenną obrzeży miast, właśnie tam swoje potrzeby życiowe – z wyboru lub konieczności – realizuje spora część globalnej populacji. Nadzieję na wyjście z kryzysu suburbanizacji dostrzegamy w ludzkim dążeniu do wspólnotowości. Jako społeczeństwo – po latach wiary w samoregulujące mechanizmy rynkowe – dajemy sobie przyzwolenie na planowanie. Spotkanie dofinansowane ze środków MKIDN, Fundusz Promocji Kultury