Łapacz słów. Podcast o języku

Święta to nie tylko barszcz i pierogi. To przede wszystkim poligon językowy. Stół, przy którym spotykają się różne kody, różne pokolenia i różne wrażliwości. Czy konwenanse to gorset, który nas dusi, czy może kevlarowa kamizelka, która chroni nas przed emocjonalnym postrzałem?W tym odcinku z jezykoznawczynią dr Agnieszką Rosińską-Mamej rozmawiam o gramatyce miłości w trybie rozkazującym i o tym, jak przeżyć Wigilię i nie zwariować pod ostrzałem trudnych pytań rodziny. No i jak taktownie nie dać się wciągnąć w niekomfortowe rozmowy. Radzimy też, jak składać życzenia, by nie było to coś, co zabrzmi jak formułka generowana przez AI i jak nie wpaść w pułapkę „nawzajem”.

Możesz zrobić doktorat na Uniwersytecie Warszawskim. Możesz pisać artykuły o teorii optymalności i spierać się o modele fonologiczne z naukowcami z całego świata. Możesz być perfekcyjnie dwujęzyczny i płynnie przechodzić z akademickiej polszczyzny na angielski. Ale zróbmy prosty test. Zamknij oczy. Zacznij liczyć w myślach. Jeśli słyszysz: „jeden, dwa, trzy” — jesteś stąd, z nizin. Jeśli jednak, mimo lat spędzonych w bibliotekach i salach wykładowych, wciąż pojawia się: „roz, dwa, czi, śtyry…” — to znaczy, że język nie jest tylko narzędziem. Jest domem.Dziś zabieram Was w Tatry, ale nie na górski szlak. W rozmowie z językoznawcą dr. Tomaszem Łuszczkiem sprawdzimy, dlaczego światowe teorie łamią sobie zęby na podhalańskim. I dlaczego w górach słowo „ceper” wcale nie musi obrażać turysty, ale może stać się wyrokiem dla kogoś, kto zapomniał, kim jest. To rozmowa o nauce, która próbuje dogonić znikający świat. I o tym, czy da się przestać być sobą, kiedy przestaje się mówić w swoim pierwszym języku.Podoba Wam się, to co robię? Postawcie mi kawę. Wasze wsparcie pomaga mi tworzyć nowe treści. https://buycoffee.to/lapaczslow 

Za chwilę poznamy Młodzieżowe Słowo Roku. I jak co roku my, dorośli - boomerzy z ambicją „bycia na czasie” - będziemy rzucać nim na prawo i lewo, udając, że świetnie rozumiemy świat, w którym żyją dzisiejsi nastolatkowie. Ale wystarczy posłuchać młodych przez pięć minut, żeby zrozumieć jedno: to jest inna planeta. I inny język.Głosówki zamiast zdań, memy zamiast metafor, emotki zamiast przymiotników. A do tego świat, który bombarduje bodźcami szybciej, niż my zdążymy znaleźć w głowie odpowiednie słowo.Czy młodzież naprawdę nie potrafi pisać? Czy może to my nie umiemy czytać ich rzeczywistości?W tym odcinku rozmawiam z dr hab. Anną Dąbrowską o piśmienności młodego pokolenia, o śmierci zdań wielokrotnie złożonych, o nowej oralności, o tym, jak internet zmienia strukturę myślenia - i o tym, dlaczego sztuczna inteligencja może stać się gwoździem do trumny tradycyjnego pisania.Zapraszam. To będzie rozmowa nie tylko o języku, ale i o tym, co nam dorosłym umyka, kiedy próbujemy udawać, że wciąż jesteśmy młodzi.

Wyobraźcie sobie wielką rodzinę, w której nikt nie lubi small talku. Gdzie na imieninach u cioci panuje cisza, a goście siedzą bezpieczne trzy metry od siebie. To rodzina języków ugrofińskich. Kuzyni, którzy są trochę osobni i bardzo nie lubią, jak się ich dotyka.W tym odcinku z dr Martyną Kokotkiewicz z UAM sprawdzamy, jak różnie potoczyły się ich losy. To fascynujące studium charakterów!Kuzyn Fiński: Został w zimnie i mroku. I chyba z desperackiej tęsknoty za ciepłem wymyślił najbardziej „przytulaśne” marki świata: Muminki i Świętego Mikołaja. Mistrz dystansu, który dał światu lekcję bliskości.Kuzyn Saamski: Ten, który nigdy nie dał się zamknąć w czterech ścianach. Ignoruje granice (mieszka w czterech krajach naraz!). Podczas gdy reszta rodziny budowała miasta i serwery, on wolał nazywać śnieg na trzysta sposobów. Zamiast small-talku ma joik – śpiew, który nie tylko opowiada o człowieku, ale staje się człowiekiem. Najbardziej magiczny z rodzeństwa, który przypomina, że słowa służą nie tylko do komunikacji, ale do zaklinania rzeczywistości.Kuzyn Węgierski: Wyjechał na południe, do słońca i wina. Powinien być duszą towarzystwa, prawda? A skąd. Zamiast bajek, dał nam Kostkę Rubika. Czystą, chłodną logikę i frustrację.Kuzyn Estoński: Najmłodszy i najsprytniejszy. Nieśmiałość wyleczył technologią. Przeniósł całe państwo do internetu (Skype, e-urząd), żeby załatwiać sprawy bez konieczności patrzenia drugiemu człowiekowi w oczy.Jak to możliwe, że języki, które mają po 15 przypadków i gramatykę jak z klocków LEGO, tak bardzo różnią się temperamentem? I dlaczego w popkulturze wygrywa ten, kto najlepiej opowiada historie, a nie ten, kto ma najstarszy rdzeń?A jeśli Wam się spodoba - postawcie mi kawę. Wasze wsparcie pomaga mi tworzyć nowe treści. https://buycoffee.to/lapaczslow 

Co to znaczy "być u siebie"? I czy można nigdzie nie czuć się do końca u siebie? O tym, czym jest podwójna tożsamość - dar i obciążenie - bycia Romką w Polsce, opowiada moja gościni, dr Joanna Talewicz, antropolożka i badaczka. To rozmowa, która obala mity. Nie tylko ten o hermetyczności kultury Romów, ale przede wszystkim o ich nomadyzmie, który w Europie nie był wyborem, a ucieczką.  Czy wiecie, że na terenach dzisiejszej Rumunii Romowie mieli status niewolniczy przez kilkaset lat - od XIV wieku aż do drugiej połowy XIX wieku? To było najdłuższe niewolnictwo w historii Europy, o którym kompletnie nie uczymy się w szkołach. W odcinku rozmawiamy też o języku Romani, który przetrwał wieki bez formy pisanej, o historii "bez wytchnienia od traumy" i o tym, jak dziś Romowie odzyskują głos i opowiadają własną historię.Zapraszam do słuchania! -------------------------------------------------------A jeśli cenisz sobie dobre podcasty - wesprzyj mnie kawą! Dzięki temu mogę dalej łapać słowa, szukać tematów i rozmawiać z ciekawymi ludźmi o języku.https://buycoffee.to/lapaczslow