138. Nauka na czasie: Czy pełnia Księżyca wywołuje u nas bezsenność albo szaleństwo
Czy pełnia naprawdę wysysa z nas sen i zdrowy rozsądek – a z rekinów robi nocnych żniwiarzy? Czy słusznie winą obarczamy Księżyc? A może to my sami się nakręcamy zasłyszanymi anegdotami? Naukowcy sprawdzili, ile jest faktów, a ile przesądów w przekonaniu, że Księżyc od czasu do czasu przejmuje nad nami kontrolę.Zachęcamy też do posłuchania naszej serii kryminalno-naukowej “Laboratorium zbrodni”, którą tworzymy we współpracy z Polskim Radiem. Znajdziecie ją m.in. na Spotify:https://open.spotify.com/show/5Sw33l0P1o2vDOErG6VGL2?si=b3068c6d99a34dacPolecamy również naszą serię poświęconą analizie teorii spiskowych. “Sekcja teorii spiskowych” dostępna jest na stronie Polskiego Radia, na Spotify i na YouTubie, bo to wideopodcast :) https://www.youtube.com/watch?v=RKzgch0k3NQ&list=PLZTuUgCmeGG6cRigivWs3HvsZBIr2ZdRvhttps://open.spotify.com/show/60LKeNI1gjweNju6P7BpsuPolecajka na dziś: Jan-Willem van Prooijen, “Psychologia teorii spiskowych”, Wydawnictwo Uniwersytetu Łódzkiego 2024Jeśli podobają Wam się nasze podcasty, rozważcie wsparcie nas na Patronite - dzięki Waszym wpłatom będziemy mogli utrzymać cotygodniowy rytm ukazywania się nowych odcinków: https://patronite.pl/crazynaukaJeśli wolisz jednorazowo postawić nam kawę, to super. Dzięki! 😊https://buycoffee.to/crazynauka A tu znajdziecie nasze koszulki 😊https://kreatorium.com/pl/c/Crazy-Nauka/109Przygotowując ten odcinek podcastu, korzystaliśmy m.in. z tych źródeł:https://www.science.org/content/article/yes-you-can-blame-moon-bad-night-s-sleep https://www.science.org/doi/10.1126/sciadv.abe0465https://news.yale.edu/2021/02/04/ancient-echoes-moonlight-affects-human-sleep-patternshttps://health.clevelandclinic.org/moon-effects-on-humanshttps://theconversation.com/humans-have-an-internal-lunar-clock-but-light-pollution-is-disrupting-it-266717https://www.sciencedirect.com/science/article/pii/S0960982213007549https://www.nationalgeographic.com/science/article/moon-bodies-health-sleep-menstruation
--------
36:56
--------
36:56
137. Zapomniana epidemia: ludzie uwięzieni we własnych ciałach
Opowiadamy o pandemii patologicznej senności, która niosła śmierć albo unieruchamiała chorych na całe dziesięciolecia. Mimo tych przerażających skutków została niemal całkiem zapomniana. Do dziś pozostaje jedną z najbardziej tajemniczych chorób XX wieku.Zachęcamy też do posłuchania dwóch cykli naszych podcastów, które tworzymy we współpracy z Polskim Radiem:1) serii kryminalno-naukowej “Laboratorium zbrodni”:https://open.spotify.com/show/5Sw33l0P1o2vDOErG6VGL2?si=b3068c6d99a34dac2) serii dociekliwie analizującej “Sekcja teorii spiskowych”: https://www.youtube.com/playlist?list=PLZTuUgCmeGG6cRigivWs3HvsZBIr2ZdRv Jeśli podobają Wam się nasze podcasty, rozważcie wsparcie nas na Patronite - dzięki Waszym wpłatom będziemy mogli utrzymać cotygodniowy rytm ukazywania się nowych odcinków: https://patronite.pl/crazynaukaJeśli wolisz jednorazowo postawić nam kawę, to super. Dzięki! 😊https://buycoffee.to/crazynauka A tu znajdziecie nasze koszulki 😊https://kreatorium.com/pl/c/Crazy-Nauka/109 Zapraszamy do posłuchania naszego podcastu! Przygotowując ten odcinek podcastu, korzystaliśmy m.in. z tych źródeł:Książka “Przebudzenia”, Oliver Sacks, Zysk i S-ka 2011https://www.encephalitis.info/types-of-encephalitis/other/encephalitis-lethargica/http://medlink.com/articles/encephalitis-lethargica https://academic.oup.com/brain/article/140/8/2246/3970828https://journals.sagepub.com/doi/10.1177/03946320231154997https://academic.oup.com/braincomms/article/6/5/fcae347/7810952 https://pmc.ncbi.nlm.nih.gov/articles/PMC9892526/ https://www.neurologylive.com/view/encephalitis-lethargica-still-unexplained-sleeping-sicknesshttps://www.hkjpaed.org/pdf/2009;14;122-125.pdf https://en.wikipedia.org/wiki/1919%E2%80%931930_encephalitis_lethargica_epidemichttps://en.wikipedia.org/wiki/Encephalitis_lethargicahttps://pl.wikipedia.org/wiki/Zapalenie_m%C3%B3zgu_von_Economohttps://pl.wikipedia.org/wiki/Lewodopahttps://pl.wikipedia.org/wiki/Constantin_von_Economohttps://en.wikipedia.org/wiki/Awakenings_(book)
--------
1:24:02
--------
1:24:02
136. Nauka na czasie: Jak pozbyć się z głowy niechcianej melodii i psie ćpuny
Znacie to uczucie, kiedy kawałek jakiejś melodii krąży Wam po głowie i nijak nie możecie się go pozbyć? No więc naukowcy sprawdzili, jakie utwory tak wbijają się nam w mózgi i jak najskuteczniej je stamtąd wyrzucić. Mówimy też o ciekawym badaniu, z którego wynika, że psy mogą uzależnić się (dosłownie!) od zabawy piłeczką tak, jak ludzie od hazardu. Zachęcamy też do posłuchania naszej serii kryminalno-naukowej “Laboratorium zbrodni”, którą tworzymy we współpracy z Polskim Radiem. Znajdziecie ją m.in. na Spotify:https://open.spotify.com/show/5Sw33l0P1o2vDOErG6VGL2?si=b3068c6d99a34dacPolecamy również naszą serię poświęconą analizie teorii spiskowych. “Sekcja teorii spiskowych” dostępna jest na stronie Polskiego Radia, na Spotify i na YouTubie, bo to wideopodcast :) https://www.youtube.com/watch?v=RKzgch0k3NQ&list=PLZTuUgCmeGG6cRigivWs3HvsZBIr2ZdRvhttps://open.spotify.com/show/60LKeNI1gjweNju6P7BpsuPolecajka na dziś: “Mózg się myli” Henning Beck, Wydawnictwo Feeria ScienceJeśli podobają Wam się nasze podcasty, rozważcie wsparcie nas na Patronite - dzięki Waszym wpłatom będziemy mogli utrzymać cotygodniowy rytm ukazywania się nowych odcinków: https://patronite.pl/crazynaukaJeśli wolisz jednorazowo postawić nam kawę, to super. Dzięki! 😊https://buycoffee.to/crazynauka A tu znajdziecie nasze koszulki 😊https://kreatorium.com/pl/c/Crazy-Nauka/109 Przygotowując ten odcinek podcastu, korzystaliśmy m.in. z tych źródeł:https://www.medscape.com/s/viewarticle/990348#vp_3https://stronazdrowia.pl/dlaczego-muzyka-wpada-nam-w-ucho-kiedy-niemozliwosc-pozbycia-sie-chwytliwej-melodii-to-powod-do-niepokoju-neurologia-wyjasnia/ar/c14-17441087https://jamanetwork.com/journals/jama/article-abstract/2816949https://www.sciencealert.com/theres-a-scientific-reason-why-some-songs-get-stuck-in-your-headhttps://www.nature.com/articles/s41598-025-18636-0
--------
34:27
--------
34:27
135. Nauka, morderstwo i lalki Barbie, czyli trzy kobiety wśród małp
Trzy badaczki, które na zawsze zmieniły to, jak patrzymy na zwierzęta – i na nas samych. Jane Goodall, Dian Fossey i Birutė Galdikas wyruszyły w głąb dżungli, by obserwować szympansy, goryle i orangutany. To, co odkryły, wielu ludziom się nie spodobało. Bo pokazało, że nie tylko człowiek tworzy narzędzia, odczuwa emocje, buduje więzi i potrafi współpracować. A to oznacza, że granica między nami a innymi małpami naczelnymi jest znacznie cieńsza, niż wielu chciałoby wierzyć. To był naukowy przewrót. W jego tle pojawiło się morderstwo i wejście badaczek do szerokiej popkultury.Zachęcamy też do posłuchania dwóch cykli naszych podcastów, które tworzymy we współpracy z Polskim Radiem:1) serii kryminalno-naukowej “Laboratorium zbrodni”:https://open.spotify.com/show/5Sw33l0P1o2vDOErG6VGL2?si=b3068c6d99a34dac2) serii dociekliwie analizującej “Sekcja teorii spiskowych”:https://www.youtube.com/playlist?list=PLZTuUgCmeGG6cRigivWs3HvsZBIr2ZdRv Jeśli podobają Wam się nasze podcasty, rozważcie wsparcie nas na Patronite - dzięki Waszym wpłatom będziemy mogli utrzymać cotygodniowy rytm ukazywania się nowych odcinków: https://patronite.pl/crazynaukaJeśli wolisz jednorazowo postawić nam kawę, to super. Dzięki! 😊https://buycoffee.to/crazynauka A tu znajdziecie nasze koszulki 😊https://kreatorium.com/pl/c/Crazy-Nauka/109 Zapraszamy do posłuchania naszego podcastu! Przygotowując ten odcinek podcastu, korzystaliśmy m.in. z tych źródeł:Leakey:https://www.smithsonianmag.com/history/the-old-man-of-olduvai-gorge-69246530/https://pl.wikipedia.org/wiki/Louis_Leakeyhttps://www.talkorigins.org/faqs/homs/lleakey.html The Trimates:https://en.wikipedia.org/wiki/The_Trimateshttps://www.cbc.ca/natureofthings/features/louis-leakey-selected-three-women-to-study-the-great-apes-they-inspire-youn Goodall:https://www.science.org/content/article/jane-goodall-famed-primatologist-changed-way-we-thought-about-apes https://www.nature.com/articles/d41586-025-03209-yhttps://www.scientificamerican.com/article/jane-goodall-conservationist-who-transformed-our-understanding-of/https://magazynpismo.pl/idee/esej/jane-goodall-i-jej-nauczyciel-szympans/https://en.wikipedia.org/wiki/Jane_Goodallhttps://www.bbc.com/news/live/c9qyw2ewl2ntDian Fossey:https://www.nationalgeographic.com/culture/article/dian-fossey-national-geographic-archiveshttps://en.wikipedia.org/wiki/Dian_Fossey https://gorillafund.org/who-we-are/dian-fossey/dian-fossey-bio/ https://www.famousscientists.org/dian-fossey-2/ https://www.smithsonianmag.com/smithsonian-institution/dian-fosseys-gorilla-skulls-are-scientific-treasures-and-symbol-her-fight-180962564/ https://www.nationalgeographic.com/magazine/article/mountain-gorillas-study-dian-fossey-virungahttps://www.youtube.com/watch?v=oh_oDr8vg-Yhttps://web.archive.org/web/20200627032228/http://www.bbc.com/earth/story/20151226-the-woman-who-gave-her-life-to-save-the-gorillashttps://web.archive.org/web/20150119112835/http://www.wsj.com/articles/SB1015200880517583680Galdikas:https://www.science-delivered.org/blog/2018/6/4/birut-galdika-the-champion-of-orangutans https://en.wikipedia.org/wiki/Birut%C4%97_Galdikas https://orangutan.org/50-years-in-the-field/ https://www.atlasobscura.com/articles/galdikas-orangutan-borneohttps://www.sciencefriday.com/articles/10-questions-for-birute-mary-galdikas-orangutan-expert/ https://orangutan.org/our-projects/research/camp-leakey/
--------
1:38:31
--------
1:38:31
134. Nauka na czasie: małe mózgi i wielkie kury
W ciągu miliona lat rosła inteligencja człowiekowatych, a wraz z nią zwiększały się ich mózgi. Z jednym wszak wyjątkiem: hobbitów z Flores. Dlaczego u nich znana reguła nie zadziałała? I co takiego współczesny człowiek uczynił ewolucji na Ziemi, że działa ona teraz dwutorowo: jedne gatunki maleją, a inne rosną?Czyli dwa naukowe newsy w ramach (naprawdę) krótszej wersji naszego podcastu.Zachęcamy też do posłuchania dwóch cykli naszych podcastów, które tworzymy we współpracy z Polskim Radiem:1) serii kryminalno-naukowej “Laboratorium zbrodni”:https://open.spotify.com/show/5Sw33l0P1o2vDOErG6VGL2?si=b3068c6d99a34dac2) serii dociekliwie analizującej “Sekcja teorii spiskowych”:https://www.youtube.com/playlist?list=PLZTuUgCmeGG6cRigivWs3HvsZBIr2ZdRv Jeśli podobają Wam się nasze podcasty, rozważcie wsparcie nas na Patronite - dzięki Waszym wpłatom będziemy mogli utrzymać cotygodniowy rytm ukazywania się nowych odcinków: https://patronite.pl/crazynaukaJeśli wolisz jednorazowo postawić nam kawę, to super. Dzięki! 😊https://buycoffee.to/crazynauka A tu znajdziecie nasze koszulki 😊https://kreatorium.com/pl/c/Crazy-Nauka/109 Zapraszamy do posłuchania naszego podcastu! Przygotowując ten odcinek podcastu, korzystaliśmy m.in. z tych źródeł:https://www.tandfonline.com/doi/full/10.1080/03014460.2025.2512027 https://theconversation.com/fossil-teeth-reveal-how-brains-developed-in-utero-over-millions-of-years-of-human-evolution-new-research-193167 https://www.sciencealert.com/scientists-finally-reveal-why-hobbits-were-so-smallhttps://www.sciencealert.com/animals-are-evolving-along-two-opposite-paths-for-one-major-reasonhttps://www.pnas.org/doi/10.1073/pnas.2503428122 https://www.sciencealert.com/giant-study-identifies-dominant-force-driving-evolution-on-earth-today
Podcast Crazy Nauka - zdobywca Nagrody Radia ZET im. Andrzeja Woyciechowskiego 2024 w kategorii „Autor Internetowy” oraz Podcast Roku 2023 w kategorii nauka, edukacja, technologie. Opowiadamy o wielkich osiągnięciach i głębokich porażkach, procesach i zdarzeniach, które zmieniają losy społeczeństw i pojedynczych osób. Pokazujemy, jaką rolę odgrywa w tych zjawiskach nauka, gdzie pomaga wyjaśnić zagadki lub ocalić życie, a gdzie pozostaje jej tylko analizować skutki zdarzeń. Mówimy o zadziwiających metodach badawczych i szkodliwych mitach, które domagają się obalenia. I nie próbujemy ukrywać, jak bardzo nas opowiadanie o nauce kręci.
Polska